Αγαπημένα μυθιστορήματα

Φιοντόρ Ντοστογιέφσκι, Το υπόγειο

Σταντάλ, Το Μοναστήρι της Πάρμας

Τζέην Ώστεν, Υπερηφάνεια και Προκατάληψη

Εμίλ Ζολά, Νανά

«Ο κήπος με τα ρόδα» ή «Γκιουλιστάν» του Σααντί

Συγγραφέας: سعدی (Saʿdī)
Τίτλος πρωτοτύπου: گُلِستان (Golestān)
Είδος έργου: Ποιήματα και πεζά
Έτος συγγραφής στην περσική γλώσσα: 1258
Ελληνικός τίτλος: Ο κήπος με τα ρόδα
Μετάφραση: Μαρία Τσάτσου
Επιμέλεια: Αλέξανδρος Καρατζάς
Εκδόσεις: Printa
Έτος έκδοσης: 2003

Κάποτε, τον 13ο αιώνα, έζησε στην Περσία ένα πρόσωπο θρυλικό, που θεωρούσε μεγαλύτερη ευδαιμονία στη ζωή τον έρωτα και τραγουδούσε την ομορφιά των αγοριών και των κοριτσιών, τη γλύκα των φρούτων, την ομορφιά των λουλουδιών και την εναλλαγή των εποχών. Αυτός ο άνθρωπος ονομαζόταν Μουσαρίφ αντ-Ντιν Ιμπν Αμπντάλα αντ-Ντιν Σααντί. Μέσα από τον κήπο, που υπήρξε η ζωή του, μας προτείνει μια τέχνη του ζείν, έναν πλούτο από γνώμες και μια σοφία ιδωμένη από ποιητική σκοπιά. Η μετριοπάθεια στις επιθυμίες, τα πλεονεκτήματα της σιωπής, η νιότη και ο έρωτας, η επίδραση της παιδείας και η αγαθή προαίρεση μέσα στην κοινωνία: αυτά τα πραγματεύεται, σε γενικές γραμμές, Ο Κήπος με τα Ρόδα ή Γκιουλιστάν. Βιβλίο ήρεμου στοχασμού, φιλάνθρωπης ηθικής, απόσταγμα από το αποθησαύρισμα ενός μακροχρόνιου βίου, κι ακόμη, βιβλίο ευδαιμονίας και απροσδόκητων συμβάντων. Το Γκιουλιστάν είναι δημιούργημα ενός ανθρώπου που λάτρεψε το θέατρο της ζωής και τη σαγήνη της κάθε στιγμής της. Σοφία και ποίηση, λεπτή ειρωνεία και έρωτες, σ’ ένα μεθυστικό κράμα λόγου, από ένα μέγιστο Πέρση ποιητή.

      (Από την παρουσίαση στο οπισθόφυλλο του βιβλίου)

«Η ιστορία του Διάφανου Βασιλιά» της Ρόσα Μοντέρο

Συγγραφέας: Rosa Montero
Τίτλος πρωτοτύπου: Historia del Rey Transparente
Είδος έργου: Μυθιστόρημα
1η έκδοση στην ισπανική γλώσσα: Alfaguara, 2005
Ελληνικός τίτλος: Η ιστορία του Διάφανου Βασιλιά
Μετάφραση: Ντίνα Σιδέρη
Επιμέλεια: Νέστορας Χούνος
Εκδόσεις: Άγκυρα
Έτος έκδοσης: 2009

Στον ταραγμένο 12ο αιώνα, η Λεόλα, μια έφηβη χωριατοπούλα, ξεγυμνώνει ένα νεκρό πολεμιστή σ ένα πεδίο μάχης και φορά την πανοπλία του, για να προστατευτεί μεταμφιεσμένη σε άντρα. Έτσι αρχίζει το συναρπαστικό και συγκινητικό αφήγημα της ζωής της, μια υπαρξιακή περιπέτεια που δεν είναι μόνο η δική της αλλά κι η δική μας, γιατί αυτό το περιπετειώδες μυθιστόρημα με τα φανταστικά συστατικά, μας μιλάει, στην πραγματικότητα, για τον τωρινό κόσμο και γι αυτό που είμαστε όλοι. Η ιστορία του Διάφανου Βασιλιά είναι ένα ασυνήθιστο ταξίδι σ' έναν άγνωστο Μεσαίωνα που τον οσφραίνεσαι και τον αισθάνεσαι στο δέρμα, είναι ένα παραμύθι που συγκινεί με το επικό του μεγαλείο, είναι ένα από αυτά τα βιβλία που δεν διαβάζονται, αλλά βιώνονται. Πρωτότυπο και δυνατό, το μυθιστόρημα της Ρόζα Μοντέρο έχει αυτή τη δύναμη που ξεχειλίζει από τα βιβλία που προορίζονται να γίνουν κλασικά.

      (Από την παρουσίαση στο οπισθόφυλλο του βιβλίου)

«Κεραυνοβόλος Αύγουστος» του Aλαίν Nαντώ

Συγγραφέας: Alain Nadaud
Τίτλος πρωτοτύπου: Auguste fulminant
Είδος έργου: Ιστορικό μυθιστόρημα
1η έκδοση στη γαλλική γλώσσα: Grasset, 1997
Ελληνικός τίτλος: Κεραυνοβόλος Αύγουστος
Μετάφραση: Τζίνα Κορδάκη
Επιμέλεια: Άννυ Σπυράκου
Εκδόσεις: Αλεξάνδρεια
Έτος έκδοσης: 2001

Μπροστά στην αμετάκλητη απόφαση του Αυγούστου και επειδή, υπό τη θεία του προστασία, έπεσε σ' εμάς ο κλήρος να δώσουμε τέλος στη ζωή του Βιργιλίου, ας παρηγορηθούμε με τη σκέψη ότι συνεισφέραμε ώστε επιτέλους το έργο του να γίνει γνωστό και να ενδυθεί τη δόξα που του αρμόζει. Έτσι, χάρη σ' εμάς, κι έστω και ενάντια στη θέλησή του, θα του δοθεί η θέση στα δεξιά του Ομήρου (...) και η Αινειάδα θα γίνει το αθάνατο αριστούργημα που όλα δείχνουν ότι θα διανύσει τους αιώνες...

Πίσω από τον εμπρησμό ενός αρχαιολογικού μουσείου στα περίχωρα της Καρχηδόνας, ο μαθητευόμενος δημοσιογράφος ανακαλύπτει μια σκοτεινή συνωμοσία και ένα έγκλημα που διαπράχθηκε δύο χιλιάδες χρόνια πριν. Ανάμεσα στα ευρήματα της ρωμαϊκής εποχής, μια μυστηριώδης αλληλογραφία μεταξύ των εκδοτών της Αινειάδας κάνει λόγο για ένα παράξενο ταξίδι στην Ελλάδα και τη Μεσόγειο, με το οποίο ο Βιργίλιος θέλησε να ελέγξει την αλήθεια του έπους του. Για την κραυγή «Κάψτε την Αινειάδα!» που έφτασε να ξεστομίσει απελπισμένος μπροστά στον Αύγουστο. Για την οργή του αυτοκράτορα και την επιβεβλημένη θυσία του ποιητή στο όνομα του κράτους... Όμως δεν πλησιάζει κανείς χωρίς κίνδυνο ένα τόσο τρομερό μυστικό. Πίσω από τη σκόνη των ανασκαφών, κάποιος που μοιάζει να έρχεται από τα βάθη του χρόνου, από την κρυμμένη πλευρά της ιστορίας, ξαναβάζει μπρος το παιχνίδι της μοίρας: η γοητευτική αρχαιολόγος πρέπει να χαθεί, τα ευρήματα να αφανιστούν στη φωτιά και το αυτοκρατορικό έγκλημα να μείνει θαμμένο κάτω από τη σιωπή των αιώνων.

      (Από την παρουσίαση στο οπισθόφυλλο του βιβλίου)

«Όταν έπεσα στο μελανοδοχείο» του Νίκου Μπακουνάκη

Συγγραφέας: Νίκος Μπακουνάκης
Τίτλος πρωτοτύπου: Όταν έπεσα στο μελανοδοχείο
Είδος έργου: Αυτοβιογραφική αφήγηση
Επιμέλεια: Άννα Μαραγκάκη
Εκδόσεις: Πόλις
Έτος έκδοσης: 2021

Πώς ένας έφηβος ανακαλύπτει το βιβλίο και την ανάγνωση; Πώς περνάει από το κόμικ στον Καμύ; Πώς αποκτά αναγνωστική και βιβλιοφιλική εμπειρία; Πώς μπαίνει, τυχαία, στη δημοσιογραφία; Και πώς, το 1997, δημιουργεί το πρώτο ένθετο για "Βιβλία" στον ελληνικό Τύπο; Το παρόν βιβλίο είναι μια αυτοβιογραφική αφήγηση, με στοιχεία λογοτεχνικής δημοσιογραφίας, κριτικού δοκιμίου και ιστορίας των ΜΜΕ, που καλύπτει μια περίοδο σαράντα ετών, από τα τέλη της δεκαετίας του 1970 έως σήμερα. Η Πάτρα, η Αθήνα, το Παρίσι είναι οι χώροι δράσης του ήρωα-αφηγητή. Στο φόντο, εκδότες, δημοσιογράφοι, συγγραφείς, συναντήσεις με αξιομνημόνευτους ανθρώπους, εφημερίδες, βιβλιοπωλεία, μπαρ και εστιατόρια, διαμάχες και αντιπαραθέσεις, απογοητεύσεις και θρίαμβοι, διαψεύσεις και χρεοκοπίες. Αλλά, πάνω απ' όλα, η ακατάλυτη σχέση γραφής και ανάγνωσης.

      (Από την παρουσίαση στο οπισθόφυλλο του βιβλίου)

Αγαπημένα βιβλία ποίησης

Αρθούρος Ρεμπώ, Εκλάμψεις

Ρουμί, Στον κήπο του Αγαπημένου

Ντύλαν Τόμας, Ποιήματα

Χόρχε Λουίς Μπόρχες, Ιστορία της νύχτας

«Η πραγματικότητα και η πραγματικότητα της πεζογραφίας» - δοκίμιο του Αλέξανδρου Αργυρίου (1921-2009)

Παίρνοντας υπόψη άλλη μια φορά τον ενημερωμένο, αλλά όχι συστηματικά, αναγνώστη και επειδή το αντικείμενό μας είναι η αφηγηματική πεζογραφία, νομίζω ότι χρειάζεται να διευκρινιστεί η σχέση της πραγματικότητας (αυτή που έτσι ονομάζομε και φανταζόμαστε ότι είμαστε συνεννοημένοι για το περιεχόμενό της) και της πραγματικότητας όπως παρουσιάζεται στην πεζογραφία. Σε προηγουμένη σελίδα αναφέρθηκα παρενθετικά σε «εννοιοδότηση» της πραγματικότητας, στην οποία προβαίνομε, βάζοντας σε τάξη τα πράγματα που πέφτουν άμεσα ή έμμεσα στην αντίληψή μας. Αυτή η εννοιοδότησή μας είναι μια αυθαίρετη πράξη του νου. Θα ήταν «αντικειμενική» αν μπορούσαμε να συμφωνήσουμε όλοι. Βέβαια υπάρχει ένα μεγάλο ποσοστό γεγονότων που δεν μπορούν να αμφισβητηθούν. Είναι τα πραγματικά περιστατικά. Αίφνης ο Β' Παγκόσμιος Πόλεμος άρχισε την 1η Σεπτεμβρίου του 1939. Παραπέρα όμως ούτε για τα αίτια ή τις συνθήκες που μεσολάβησαν, αλλά ούτε ακόμη και για την αλυσίδα των γεγονότων που ακολούθησαν θα μπορούσαμε να συμφωνήσομε. Γιατί, αν εξαιρέσομε μια μικρή περιοχή των άμεσων εμπειριών μας (η αλήθεια των οποίων ισχύει ίσως για μας και μόνο που τα ζήσαμε), τα πολλά άλλα τα ξέρομε από «ειδήσεις» οι οποίες, και όταν δεν είναι πλαστογραφημένες, μας έχουν δοθεί τακτοποιημένες, δηλαδή έχει παρέμβει κάποια ανθρώπινη βούληση, αγαθή έστω, στις καλύτερες των περιπτώσεων. Ελπίζω πως τώρα μπορούμε να πούμε ότι: η «περιγραφή» των γεγονότων αποτελεί συγχρόνως και «ερμηνεία» τους, προϋποθέτει μια «γωνία παρατήρησης» και προφανώς έναν παρατηρητή με τη σχετικότητά του. Έτσι από το «γεγονός» έχομε μεταβεί στην «άποψη για το γεγονός» και αν πληθύνομε τα γεγονότα, οδηγούμαστε στην ανάγκη της ταξινόμησής τους, η οποία πραγματοποιείται κάτω από μια θεωρία ή ιδεολογία. Συνεπώς: στη θέασή τους υπό περιορισμούς. Αυτή ονομάζομε: εννοιοδότηση της πραγματικότητας, που είναι μια μορφή μυθοποίησής της, (για να πλησιάσομε το μυθιστόρημα· αλλά ας μην το συνδέσομε ακόμη). Αν ο παρατηρητής δεν είναι ένας αλλά πολλοί, και οι πολλοί ανήκουν σε κατηγορίες (εθνικές, πολιτισμικές, ταξικές, διάφορες κοινότητες, συλλογικά σώματα και άλλα ανάλογα), συναντάμε «κοινές αντιλήψεις» για την πραγματικότητα μέσα στις οποίες μπορούν να αναπτυχθούν διάλογοι. Δηλαδή, στο εσωτερικό των συλλογικών σωμάτων: λειτουργούν κάποιοι «κοινοί τόποι»· να τους ονομάσομε: ιδεολογίες. Η ιδέα συνεπώς περί της πραγματικότητας που παίρνει συλλογικό χαρακτήρα, αποτελεί ένα δεδομένο που μοιάζει να ταυτίζεται με την πραγματικότητα, ενώ είναι μόνο μια εκδοχή της που μετέχει της αλήθειας και της πλάνης, όταν αντιμετωπίζομε το φαινόμενο κριτικά. Αντιθέτως, για τη συνείδηση των μελών της κάθε ομάδας/κατηγορίας η ιδεολογία τους ταυτίζεται με την αλήθεια — το δεδομένο που είπα προηγουμένως ότι οφείλομε να λάβομε υπόψη, διότι και αυτό αποτελεί στοιχείο της πραγματικότητας, ή, πιο σωστά, μια «συνιστώσα» της.
        Αν ο αναγνώστης δεν έχει πειστεί ακόμη ότι η πραγματικότητα είναι μια ρευστή έννοια, μπορεί να συναντήσει και άλλες ενδείξεις, όταν προχωρήσω στο κύριο αντικείμενό μου: τα συγκεκριμένα έργα της πεζογραφίας. Έχει υποστηριχθεί ότι η Τέχνη είναι αντανάκλαση της πραγματικότητας, που προϋποθέτει βέβαια ότι έχομε συμφωνήσει για το ποια είναι η πραγματικότητα. Είναι αλήθεια ότι υπάρχουν τέχνες, που η άποψη αυτή μπορεί να δοκιμαστεί και η πραγματικότητα να φανεί χειροπιαστή. Αίφνης στη ζωγραφική. Το τοπίο που ζωγραφίζει ο ζωγράφος μπορούμε να το συγκρίνομε με το ίδιο το τοπίο ή το τοπίο που μας δίνει η φωτογραφική μηχανή. Ας κάνομε λίγο το δικηγόρο του διαβόλου και ας δεχθούμε ότι στο τοπίο τα πράγματα είναι ξεκαθαρισμένα. Τι γίνεται όμως όταν ο ζωγράφος κάνει ένα πορτρέτο ή ζωγραφίζει ένα λαϊκό πανηγύρι με πολλούς ανθρώπους περί πολλά ασχολούμενους; Μια φωτογραφία το αναπληρώνει; Ή μας δίνει τα πράγματα στατικά, χωρίς ζωή; Γιατί, αν στη φωτογραφία περιέχεται το στοιχείο ζωή, τότε πρέπει να καταργηθεί η ζωγραφική και να πάρομε τα πινέλα από τους ζωγράφους γιατί δεν μας χρειάζεται η δουλειά τους. Αν όμως η φωτογραφία δεν αποδίδει την πραγματικότητα, τότε πρέπει να δεχθούμε ότι η απόκλιση των ζωγράφων από την τέτοια πραγματικότητα που μας παρουσιάζουν, είναι πιο σωστή από την ίδια την πραγματικότητα ή την φωτογραφία της, εφόσον η δική τους πραγματικότητα περιέχει ένα δυναμικό στοιχείο που δεν το έχει η φωτογράφισή της. Δηλαδή, με την ανθρώπινη επέμβαση, από το τοπίο μιας συγκεκριμένης χρονικής και φωτιστικής στιγμής: έχομε το τοπίο που έχει μια διάρκεια και μια διαχρονικότητα, που δεν την έχει ούτε στα δικά μας μάτια (εμάς των άσχετων), ούτε την αποδίδει η στατική φωτογραφία, της μιας και μοναδικής στιγμής. Ο ζωγράφος δηλαδή έχει παρέμβει, φωτίζοντας, υπογραμμίζοντας και κάποτε μεταθέτοντας ή προσθέτοντας, ώστε το τοπίο να αποβεί «αιώνια» αποτυπωμένο. Μιλάμε ωστόσο για μια τέχνη η οποία φαίνεται τουλάχιστον ότι αντιγράφει φαινόμενα. Τι γίνεται όμως με τις Τέχνες που δεν αντιγράφουν καμιά πραγματικότητα όπως η μουσική; Με ποια πραγματικότητα είναι συγκρίσιμη μια «Συμφωνία»; Είναι ανόητο και να το θέτομε. Ας πάμε τώρα στην πεζογραφία, όπου η άποψη για την αντανάκλαση φαίνεται, με λίγη προσοχή, ότι πάσχει λογικά.
        Τα πράγματα, οι καταστάσεις, οι ανθρώπινοι χαρακτήρες και σχέσεις που περιγράφονται σε ένα μυθιστόρημα δεν είναι συγκρίσιμα και ελέγξιμα από καμιά πραγματικότητα αντικειμενικά κατοχυρωμένη, εκτός από ένα ποσοστό, κυρίως, γεγονότων. Οσοδήποτε αυξημένης εμπειρίας άτομο και αν είναι ο συγγραφέας, η εποπτεία του της πραγματικότητας είναι περιορισμένη. Γράφοντας για μια υπόθεση που κάποτε συνέβη, είναι πολύ περισσότερα τα θεματικά στοιχεία που συμπληρώνει, επινοεί, συνθέτει, από όσα πράγματι γνωρίζει. Ο κόσμος που παρουσιάζεται σε ένα μυθιστόρημα, που θέλει να είναι και ντοκουμέντο μιας εποχής, όπως αίφνης η Αργώ του Θεοτοκά ή οι Ακυβέρνητες πολιτείες του Στρ. Τσίρκα, έχει μεν αντληθεί από κάποια περιστατικά αντικειμενικής κατηγορίας, (ας το πούμε: της πραγματικότητας) όμως οι επιλογές, οι συνθέσεις και προπαντός όλα τα επιμέρους στοιχεία, τα οποία και καθορίζουν την πειστικότητα του έργου, ανήκουν στη φαντασία του συγγραφέα. Μάλιστα από τη σημασία που κυρίως τις τελευταίες δεκαετίες δίνεται από τους θεωρητικούς για τη σχέση συγγραφέα και αφηγητή, παρατηρούμε ότι ο συγγραφέας κρατάει την απόστασή του και από τον αφηγητή. Σε κάθε περίπτωση αποτελεί ζητούμενο αν ο αφηγητής εκφράζει τις απόψεις του συγγραφέα, ή απλώς είναι προσωπείο του, ανεστραμμένο είδωλο ή ανδρείκελό του. Το μυθιστόρημα, ακόμη και στην περίπτωση που υποδύεται το ντοκουμέντο, τρέφεται από την παρατήρηση, εμψυχώνεται από τη δυνατότητα κάποιων στοχαστών να τακτοποιούν τα φαινόμενα που πέφτουν στην αντίληψή τους, άμεσα και έμμεσα, (να τα συμπληρώσουν με τη φαντασία τους, να τα κατευθύνουν, να τους αποδίδουν σημασίες) και θερμαίνεται από την επιθυμία/βούληση (του πεζογράφου) της ανακοίνωσης. Ο παλιός παραμυθάς είναι ο άμεσος πρόγονος του πεζογράφου. Η σχέση της πραγματικότητας του μυθιστορήματος με την ίδια την (υποτιθέμενη) πραγματικότητα, είναι όση η σχέση ενός τοπογραφικού χάρτη μιας περιοχής, επαρχίας, χώρας, με την πραγματική περιοχή, επαρχία, χώρα (υπερβολή). Ο χάρτης παραπέμπει· δεν υποκαθιστά. Και συνεκδοχικά, το μυθιστόρημα παραπέμπει σε μια πραγματικότητα (εκείνη που χαράχθηκε στη συνείδηση του συγγραφέα), δεν την υποκαθιστά.
        Συνεπώς στο λογοτέχνημα έχομε μια άλλη πραγματικότητα η οποία αποτελεί «ανά-γνωση» της πραγματικότητας. Και στο σημείο αυτό αρχίζει ο ρόλος του αναγνώστη. Πώς υποδέχεται και πώς αποδέχεται ο αναγνώστης ένα έργο της φαντασίας; Ας σχηματοποιήσω όμως το ζήτημα για να το απλοποιήσω. Έχομε τρία διακεκριμένα φαινόμενα που συναντώνται: Την ίδια την πραγματικότητα, την πραγματικότητα του συγγραφέα και την πραγματικότητα του αναγνώστη. Αν ο συγγραφέας «μυθοποιεί» την πραγματικότητα, δηλαδή αυθαιρετεί απέναντί της, πώς κατορθώνει (αν το κατορθώνει) να γίνεται πειστικός στον αναγνώστη; Όμως το πόσο δεμένο (και αν) είναι ένα μυθιστόρημα με τις προθέσεις του δημιουργού του καταλήγει σε μια πολύπλοκη ιστορία. Το γεγονός είναι ότι ο συγγραφέας (κατά την αφήγηση: πραγμάτων, καταστάσεων, συμπεριφορών), καταθέτει «υλικά δεδομένα» που καθεαυτά κομίζουν τη δική τους αλήθεια, τα οποία ανεξαρτητοποιούν το έργο από τη βούληση του δημιουργού. Υπάρχουν πολλά παραδείγματα όπου άλλα ήθελε να υποστηρίξει ένας μυθιστοριογράφος και άλλα προκύπτουν από το έργο του. Η αυτονόμηση του έργου από τον συγγραφέα (στην περίπτωση ειδικά του πεζογράφου) είναι που το κατασταίνει «αντικειμενικό δεδομένο» και συνεπώς αναγνωρίσιμο από τον αναγνώστη του. Αλλά, επιτέλους, ποια είναι η υπόσταση και ο ρόλος του αναγνώστη που διαβάζει πεζογραφία; Δεν σημαίνει ότι ξέρει και αποδέχεται τις «συμβάσεις του είδους»; Η ιδέα της πραγματικότητας που έχει σχηματίσει ο αναγνώστης έχει κοινά σημεία με την ιδέα της πραγματικότητας του συγγραφέα. Μπορεί να υποστηριχθεί ότι: όσο πιο σύγχρονος είναι με τον μυθιστοριογράφο, όσο πιο πολύ έχει ανατραφεί σε παράλληλα περιβάλλοντα, τόσο πιο πιθανό είναι να παρουσιάζει πολλά κοινά σημεία με την «ιδέα της πραγματικότητας» του συγγραφέα. Αν ο πεζογράφος αναπαράγει την πραγματικότητα και συγχρόνως παράγει πραγματικότητα, το αποτέλεσμα δεν βγαίνει από την «πιστότητα» της πρώτης και την «αλήθεια (ή αληθοφάνεια μάλλον) της δεύτερης, αλλά από την πειστικότητα του συνόλου, του οποίου ο έλεγχος γίνεται από τον αναγνώστη, που ορθότερο είναι (προκειμένου να βεβαιωθούμε για την ανταπόκριση του έργου) να τον πολλαπλασιάσομε: οι αναγνώστες, λοιπόν τελικά, (και μάλιστα όσοι αντιδρούν με ενεργητικό τρόπο, δηλαδή διατηρώντας την πρωτοβουλία τους· που μπορούν να κρίνουν και να συγκρίνουν), αποφασίζουν αν ένα μυθιστόρημα είναι πειστικό, αν το πραγματικό και το φανταστικό στοιχείο ενός έργου «φέρουν έναν κόσμο» που είναι «δυνατός» (δύναται να συνέβη) και οι αποκλίσεις του από τα συνήθη καθημερινά φαινόμενα γίνονται αποδεκτές στο όνομα της ιδιαιτερότητας.

        Αλέξανδρος Αργυρίου

«Ο δρόμος που δεν πήρα» - ποίημα του Ρόμπερτ Φροστ (1874-1963)

Σ’ ένα κιτρινισμένο δάσος ήταν ένα σταυροδρόμι, και εγώ
Λυπόμουν που να πάρω και τους δυό τους δρόμους δε γινόταν,
Γιατί ένας ταξιδιώτης ήμουν, στάθηκα πολύ καιρό
Και κάτω κοίταζα τον ένα ως το μακρινό
Σημείο που έγερνε και μέσα στα χαμόκλαδα χανόταν.

Ύστερα, δίκαια κι ωραία, πήρα, αποφασισμένος,
Τον άλλο δρόμο, κι ίσως να ήτανε και τυχερό
Μια κι ήτανε απάτητος, χορταριασμένος·
Αν και εκεί μπροστά μου ήτανε φθαρμένος·
Στην αρχή τους ήταν όμοιοι και οι δυό.

Όμοιοι απλώνονταν μπροστά μου εκείνο το πρωί
Στα φύλλα επάνω ούτε βήμα δε φαινόταν να’ χει κάνει πίσω.
Ώ! άφησα τον πρώτο για μια άλλη μέρα! Επειδή
Όμως ήξερα πως ο ένας δρόμος σε άλλον οδηγεί
Αμφέβαλλα αν ποτέ μου θα μπορούσα να γυρίσω πίσω.

Σε κάποιο τόπο θα το λέω μετά από καιρό
Αναστενάζοντας χρόνια και χρόνια μετά:
Πως σ’ ένα δάσος ήταν ένα σταυροδρόμι, κι εγώ –
Πήρα τον δρόμο τον λιγότερο πεπατημένο, κι αυτό
Έκανε όλη τη διαφορά.

      (Απόδοση: Δάφνη Χρονοπούλου, από το βιβλίο της Όνειρο μέσα σε όνειρο, Αθήνα 1987)

«Ο Λάμπρος» του Διονυσίου Σολωμού

Συγγραφέας: Διονύσιος Σολωμός
Τίτλος πρωτοτύπου: Ο Λάμπρος
Είδος έργου: Ποίηση
Πρόλογος: Στυλιανός Αλεξίου
Επιμέλεια: Στυλιανός Αλεξίου & Αιμίλιος Καλιακάτσος
Εκδόσεις: Στιγμή
Έτος 3ης (παρούσας) έκδοσης: 2014

Η σύνθεση του Λάμπρου αρχίζει στα 1823 ή 1824 και συνεχίζεται ως το 1826 και αργότερα. Σε επιστολή της 8ης Ιουνίου 1825 προς τον Στράνη ο Σολωμός γράφει: "Ho compita nella mia mente la favola delle ottave. Saranno Quattro canti; ho bisogno di meditare profondamente la distribuzione di tutto il poema al quale mi sento particolarmente affezionato". («Έχω συνθεμένη στη σκέψη μου την πλοκή για τα οκτάστιχα. Θα είναι τέσσερα άσματα είναι ανάγκη να σκεφθώ βαθιά τη διάρθρωση του ποιήματος, που το αγαπώ ιδιαίτερα»). Στίχοι του Ύμνου και της Φαρμακωμένης και μια σημείωση σχετική με τον Ύμνο, που βρίσκονται στα αυτόγραφα μαζί με το Α' σχεδίασμα του Λάμπρου, στηρίζουν τις παραπάνω χρονολογίες.

«Ομίχλη» - πεζογράφημα του Γιώργου Ιωάννου (1927-1985)

     Δέν ξέρω πιά τί γίνεται μέ τήν ὁμίχλη κι ἄν ἐξακολουθεῖ νά πέφτει τόσο πηχτή ἤ μήπως χάθηκε ὁλότελα κι αὐτή, ὅπως ἡ πάχνη πάνω ἀπ' τά πρωινά κεραμίδια. Βλέποντας τήν παρθενική πάχνη νά γυαλίζει παντοῦ, λέγαμε: «Εἶχε κρύο τή νύχτα» ἤ «τά λάχανα θά γίνουν μέ τήν πάχνη πιό γλυκά· πρέπει νά κάνουμε ντολμάδες».
      Ὅταν ἐρχόταν ὁ καιρός τῆς ὁμίχλης, εἶχα πάντα τό νοῦ μου σ' αὐτήν. Μέρα τή μέρα περίμενα νά μέ σκεπάσει κι ἐγώ νά χώνομαι ἀθέατος μέσα της. Θλιβόμουν ὅμως πολύ, ὅταν ἔπεφτε τίς καθημερινές, τήν ὥρα πού βασανιζόμουν μέ τά χαρτιά στό γραφεῖο. Παρακαλοῦσα νά κρατήσει ὥς τό βράδυ, συνήθως ὅμως γύρω στό μεσημέρι διαλυόταν ἀπό ἕναν ἥλιο ἰδιαίτερα δυσάρεστο.
      Μά, καμιά φορά, ὅταν ξυπνώντας τ' ἀπόγευμα, τήν ὥρα πού ἔλεγα ἄν θά πάω στό σινεμά ἤ στό καφενεῖο, ἔβλεπα ἀναπάντεχα ἀπ' τό παράθυρο τό ἀπέραντο θέαμα τῆς ὁμίχλης, ἄλλαζα ἀμέσως σχέδια καί πορεῖες. Σήκωνα τό γιακά τῆς καμπαρντίνας, κατέβαινα μέ σιγουριά τά σκαλιά κι ἔφευγα γιά τήν παραλία, χωρίς ταλαντεύσεις. Ἡ ὁμίχλη εἶναι γιά νά βαδίζεις μέσα σ' αὐτήν. Διασχίζεις κάτι πού εἶναι πυκνότερο ἀπό ἀέρας καί σέ στηρίζει. Ἀλλά καί κάτι ἀκόμα· ὁμίχλη χωρίς λιμάνι εἶναι πράγμα ἀταίριαστο.
      Ἡ ὁμίχλη ἦταν ἀκόμα πιό γλυκιά, ὅταν τήν ψιλοκεντοῦσε ἐκείνη ἡ βροχή, ἡ πολύ ψιλή βροχή τοῦ οὐρανοῦ μας. Αὐτή πού δέ σέ βρέχει, μά σέ ποτίζει μονάχα καί φυτρώνουν πιό λαμπερά τά μαλλιά σου τήν ἄλλη βδομάδα. Καί τότε ἔπαιρναν νόημα τά φῶτα καί τά τράμ καί τά κορναρίσματα. Ἀκόμα κι οἱ πολυκατοικίες γίνονταν ἑλκυστικές μές στάν ἀχνάδα.
      Κι ὕστερα ἔφτανα στό καφενεῖο τοῦ λιμανιοῦ, αὐτό πού ἀπό χρόνια εἶναι γκρεμισμένο, νά ξαναβρῶ τήν παρέα μου. Κι ὅταν δέν ἦταν ἐκεῖ —καί δέν ἦταν ποτέ ἐκεῖ— καθόμουν ὧρες καί καρτεροῦσα. Πίσω ἀπ' τά τζάμια διαβαῖναν ἀράδα οἱ σκιές αὐτῶν, πού τώρα ἔχουν πεθάνει. Κολλοῦσαν τό μοῦτρο τους γιά μιά στιγμή στό θαμπό τζάμι κι ἄλλοι ἔμπαιναν μέσα, ἐνῶ ἄλλοι τραβοῦσαν ἀνατολικά γιά τόν Πύργο τοῦ Αἵματος. Κι ἄν δέ μοῦ ἔγνεφε κανείς ἔβγαινα κι ἀκολουθοῦσα μιά σκιά, πού ποτέ δέν μποροῦσα νά προφτάσω.
      Δέ θυμᾶμαι ἀπό ποῦ ἐρχόταν ἐκείνη ἡ ὁμίχλη· μᾶλλον κατέβαινε ἀπό ψηλά. Τώρα, πάντως, ξεκινάει βαθιά ἀπ' τά ὄνειρα. Αὐτά πού χρόνια μένανε σκεπασμένα μ' ἕνα βαρύ καπάκι, πού ὅμως πῆρε ἀπ' τήν πίεση γιά καλά νά παραμερίζει.
      Πέφτει πολλή ὁμίχλη, γίνομαι ἕνα μ' αὐτήν, καί ξεκινάω. Ἀκολουθῶ ἄλλες σκιές ὀνοματίζοντάς τες. Περπατῶ κοιτάζοντας τό λιθόστρωτο. Αὐτό σέ πολλούς δρόμους καί δρομάκια ἀκόμα διατηρεῖται. Δέν ὑπάρχει, βέβαια, ἀνάμεσα στίς πέτρες τό χορταράκι, πού φύτρωνε τότε. Ὅλα ἔχουν γκρεμίσει ἤ ξεραθεῖ. Κανένας θάνατος δέν εἶναι καλός. Ὤ, καί νά 'ταν ἀλήθεια, αὐτό πού λένε, πώς θά τούς ξαναβροῦμε ὅλους...
      Ἀκολουθώντας τίς σκιές μπαίνω πάντα στόν ἴδιο δρόμο. Τά δέντρα καί τά φυτά θεριεύουν μές στή μοναξιά καί τή θολούρα. Γίνονται σάν κάστρα τεράστια. Φτάνω στό ἀγέρωχο σπίτι τό τυλιγμένο μέ κισσούς καί φυλλώματα. Παρόλο πού οἱ σκιές κοντοστέκονται καί σά νά μοῦ γνέφουν, ἐγώ δέν πλησιάζω κάν στήν Πορτάρα. Θαρρῶ πώς μόνο ἀγαπημένο πρόσωπο θά μέ πείσει κάποτε νά τήν περάσω.
      Φεύγω καί ξαναχάνομαι μέσα στά τράμ, τά φῶτα καί τήν κίνηση. Ὁ νοῦς μου εἶναι κολλημένος στήν ὁμίχλη καί σ' ὅλα ὅσα εἶδα μέσα σ' αὐτήν. Προσπαθώντας νά ξεχαστῶ περπατῶ πολύ τίς ὁμιχλιασμένες νύχτες. Αἰσθάνομαι κάποια ἀνακούφιση μέ τό βάδισμα. Τά μεγάλα βάσανα κατασταλάζουνε σιγά σιγά στό κορμί καί διοχετεύονται ἀπ' τά πόδια στό ὑγρό χῶμα.

      (Από τη συλλογή πεζογραφημάτων Η μόνη κληρονομιά, 1974)

Νέα κυκλοφορία - «Napoli mon amour» του Αλέσιο Φορτζόνε

Συγγραφέας: Alessio Forgione
Τίτλος πρωτοτύπου: Napoli mon amour
Είδος έργου: Μυθιστόρημα
1η έκδοση στην ιταλική γλώσσα: 2018
Μετάφραση: Δέσποινα Γιαννοπούλου
Επιμέλεια: Χαράλαμπος Γιαννακόπουλος
Εκδόσεις: Πόλις
Έτος έκδοσης: 2023

Ο Αμορεζάνο ζει στη Νάπολη, είναι τριάντα χρονών και δεν έχει βρει ακόμα τη θέση του στον κόσμο. Οι μέρες του κυλούν αργά, ανάμεσα στην καθημερινότητα με τους γονείς του, το πάθος του για την ομάδα του τη Νάπολι, τις βραδιές με τον φίλο του τον Ρούσο και την αναζήτηση εργασίας. Δίνει ακόμα μία, εντελώς παράλογη, συνέντευξη. Ούτε αυτή καταλήγει στην πρόσληψή του, οπότε αποφασίζει να ξοδέψει όλα του τα χρήματα και ν' αυτοκτονήσει. Γνωρίζει, όμως, μια όμορφη κοπέλα και την ερωτεύεται. Αυτή η συνάντηση αναζωπυρώνει τις ελπίδες και τις επιθυμίες του: θέλει να ζήσει, να γράψει, να είναι ευτυχισμένος. Και να συναντήσει τον Ραφαέλε Λα Κάπρια, τον λογοτεχνικό του μύθο. Αλλά ο έρωτας σκορπίζει ακόμα πιο γρήγορα τις δυνάμεις του και τα χρήματά του, κάνοντας τις επιθυμίες που ξαναβρήκε, και τις ελπίδες του για μια διαφορετική ζωή, να ξεγλιστρούν ευρώ το ευρώ.

Ο Αλέσιο Φορτζόνε μιλάει για μια Νάπολη πνιγηρή και γκρίζα από τη βροχή, σκοτεινή σαν τη Χιροσίμα της ομώνυμης ταινίας. Και με μια γλώσσα επίμονη, δυναμική μα και τρυφερή, υπογράφει το ντεμπούτο του, ένα λαμπερό κι ενίοτε πυρετικό μυθιστόρημα ενηλικίωσης που έχει τον ρυθμό ενός αγώνα ταχύτητας μέσα στους γλυκόπικρους νόμους της ζωής και το κιαροσκούρο της αθωότητας.

Το Napoli mon amour είναι ένα βιβλίο για όσους λατρεύουν τη μυρωδιά της ασφάλτου μετά τη βροχή, για όσους έχουν βουτήξει στα κρυστάλλινα νερά της Πρότσιντα, για ένα πρώτο φιλί που ακούγεται σαν το «Brown Sugar» των Ρόλινγκ Στόουνς, και για όποιον τα χάνει όλα μέσα σε μια στιγμή, σαν βαλίτσα παρατημένη σ' ένα τρένο που αναχωρεί.

      (Από την παρουσίαση στο οπισθόφυλλο του βιβλίου)

Νέα κυκλοφορία - «Το δέντρο με τις φωλιές» της Ελένης Πριοβόλου

Συγγραφέας: Ελένη Πριοβόλου
Τίτλος πρωτοτύπου: Το δέντρο με τις φωλιές
Είδος έργου: Μυθιστόρημα
Επιμέλεια: Μαρία Μαυροματάκη
Εκδόσεις: Καστανιώτης
Έτος έκδοσης: 2022

Η Μαρία εγκαταλείπει το πατρικό της σπίτι και εγκαθίσταται στο κτήμα που της κληροδότησε ο πατέρας της καταμεσής του κάμπου. Δημιουργεί εκεί ένα φυτώριο με λουλούδια. Έχει για συντροφιά της τα ενδημικά πουλιά, που έχουν στήσει την αποικία τους πάνω σ’ έναν χιλιόχρονο πλάτανο, αλλά και τα αποδημητικά, που γυρνούν κοντά της κάθε χρόνο. Τους αργούς ρυθμούς της μοναχικής ζωής της έρχονται να διαταράξουν «Εκείνοι» – οι μετανάστες που εργάζονται στις καλλιέργειες των αδελφών της σε συνθήκες δουλείας. Ο φόβος για τον ξένο, τον αλλογενή, την κρατάει σε απόσταση ασφαλείας. Μέχρι που ένας από «Εκείνους» διαβαίνει το νοητό σύνορο. Είναι ο Νιζάμ ο Ροχίνγκια. Ισορροπεί στους ώμους του ένα ραβδί, απ’ όπου κρέμονται φωλιές για τα πουλιά του δέντρου. Ο χειμώνας πλησιάζει δριμύς, και ο Νιζάμ νοιάζεται για τα πουλιά όσο και η Μαρία. Μέσα από την αγάπη και τη γνώση τους για τα πετούμενα του ουρανού, θα καταφέρουν να επικοινωνήσουν βαθιά, γκρεμίζοντας όλα τα σύνορα που τους χωρίζουν.

Ένα βιβλίο για τους ενδημικούς και αποδημητικούς ανθρώπους, που σαν τα πουλιά ψάχνουν να βρουν ασφαλές καταφύγιο, πάντα απάτριδες και πάντα κυνηγημένοι.

      (Από την παρουσίαση στο οπισθόφυλλο του βιβλίου)

Νέα κυκλοφορία - «Τα θαύματα του κόσμου» του Μιχάλη Μοδινού

Συγγραφέας: Μιχάλης Μοδινός
Τίτλος πρωτοτύπου: Τα θαύματα του κόσμου
Είδος έργου: Διηγήματα
Εκδόσεις: Καστανιώτης
Έτος έκδοσης: 2023

Όσο απόμακρες γεωγραφικά ή ιστορικά κι αν είναι οι αφορμές της αφήγησης, ο Μιχάλης Μοδινός αναδεικνύει εδώ με τρυφερότητα, ενσυναίσθηση και χιούμορ την τετριμμένη καθημερινότητα, όπως τέμνεται με τα ευρύτερα γεωπολιτικά, οικολογικά και πολιτισμικά ζητήματα. Μετά από εννέα μυθιστορήματα, η πρώτη του αυτή συλλογή διηγημάτων υπερβαίνει για άλλη μια φορά τις γραμμές των συνόρων – γεωγραφικών, πνευματικών ή άλλων. Ο συγγραφέας μάς ταξιδεύει σε μέρη όπως η Κρήτη και η Κούβα, η Χαλκιδική και οι πηγές του Νείλου, η Λίμνη της Γενεύης και το Άινταχο, προκειμένου να διερευνήσει την αξία των μικρών πραγμάτων, την αναγωγή τους στα μεγάλα, και την ικανότητα να εκπλήσσεσαι μπρος στα θαύματα του κόσμου.

Φυσικά υπάρχει και η άλλη όψη του νομίσματος, όπου τα αρχέτυπα του νου αποσαθρώνονται και οι εκπλήξεις γίνονται οδυνηρές. Ωστόσο οι ήρωες παρατηρούν, προσροφούν, ερωτεύονται και διερωτώνται, καθώς μας κάνουν συμμέτοχους των πληθωρικών συνειρμών τους.

Αποδεικνύεται εντέλει πως η ικανότητα να εκπλήσσεσαι μπορεί να οδηγήσει στην κάθαρση, αποκαλύπτοντας ποικίλα θαύματα, ό,τι πρόσημο κι αν έχουν αυτά.

      (Από την παρουσίαση στο οπισθόφυλλο του βιβλίου)

«Η τέχνη του Γκρέκο» - ένα κείμενο του Ζαχαρία Παπαντωνίου

Ο Γκρέκο είναι παροξυστής. Ανήκει στην κατηγορία των καλλιτεχνών που δεν ενεργούν παρά μόνο στον πυρετό και δεν δημιουργούν παρά μόνο αν χαλάσουν. Έλληνας στην Αναγέννηση με μεσαιωνική ψυχολογία έσπασε την κλασική παράδοση που συνταυτίζει την ηρεμία με το ωραίο. Χωρίς την κίνηση, χωρίς τη δύναμη που μετατοπίζει, που καταστρέφει και πλάττει, το ωραίο γι αυτό είναι ανύπαρκτο. Ωραίο θεωρεί το γίγνεσθαι. Το θείο για το Γκρέκο είναι δράμα σχημάτων και χρωμάτων. Οι ουρανοί του είναι συννεφιασμένοι. Οι άγγελοί του παίρνουν γωνιώδεις και συστροφικές κινήσεις. Τα φτερά και τα φορέματά τους δέρνουν τον αιθέρα και τον αγέρα. Τα σύννεφά του δεν ταξιδεύουν. Στέκουν. Χάνουν την ευτυχία τους στο διάστημα, τη συγγένειά τους με τον αχνό και τον καπνό. Ο Γκρέκο δεν τα ανέχεται παρά στερεοποιημένα σε κάτι σαν ύφασμα και σαν μέταλλο, όγκους που κρύβουν το γαλάζιο αιθέρα ή απότομα σχίζονται, για ν αφήσουν διέξοδο σε ουράνια πρόσωπα.

Και το σχήμα του έργου ακολουθεί κι αυτό την όραση του ζωγράφου. Η όρθια στενόμακρη οθόνη είναι εκείνη που προτίμησε ο μυστικιστής, για ν αναπτύξει τη σύνθεσή του σύμφωνα με την κάθετο, την αγαπητή του γραμμή, και με το θρησκευτικό της νόημα. Η Πεντηκοστή, η Σταύρωση, το Βάπτισμα, η Ανάσταση του Μουσείου του Πράντο, η Ανάληψη του Τολέδο, και τα πέντε αυτά έργα του, συνθεμένα στο όρθιο σχήμα, έγιναν στο νόημα της καθέτου. Ανεβαίνουν, Στην Ανάσταση η κάθετος γίνεται πραγματικά όργανο του θριάμβου. Να τον που ανεβαίνει στον αέρα ο θριαμβευτής με το γυμνό του υψωμένο σε άψογη κατακόρυφο, ενώ από κάτω άλλη αντίθετη γραμμή γκρεμίζει στην άβυσσο το αναποδογυρισμένο σώμα του Ρωμαίου φρουρού. Οι ίδιες θρησκευτικές ιδέες δε θα μπορούσαν να εκφρασθούν από τον Τιτσιάνο παρά στη διάσταση του πλάτους.

Δύο είναι οι κόσμοι της ζωγραφικής: η Φλωρεντία κι η Βενετία. Η μια βλέπει τον κόσμο σε περιγράμματα, η άλλη σε χρωματισμένες επιφάνειες. Ο Γκρέκο ανήκει στο δεύτερο κόσμο. Αν δεν υπήρχε, θα τον έφτιανε. Θα ήταν λάθος να τον κρίνουμε με τα μέτρα που εφαρμόζουμε σε όσους οραματίστηκαν και σχεδίασαν κατευθείαν με τη γραμμή, στους μεγάλους διανοητικούς της Φλωρεντίας και της Ρώμης. Το πνεύμα του τον εβίαζε να διαλύσει τις μορφές της Φλωρεντίας και της Ρώμης, ακόμη και τις χρωματικές αξίες των δασκάλων του Βενετσιάνων και να παρουσιάσει κι αυτήν ακόμα τη ζωγραφική του Τιτσιάνο, σαν κάτι σταματημένο, δημιουργώντας απέναντι της το γίγνεσθαι της ζωγραφικής του, τη δυναμική και θερμή τέχνη.

Ο Γκρέκο ανήκει κατ εξοχήν στην κατηγορία των ζωγράφων που σχεδιάζουν με το χρώμα, επειδή η όρασή τους προσλαμβάνει πρώτα αυτό, πριν ιδεί το σχέδιο. Την ομολογία του κολορίστα την έκαμε απαντώντας στην ερώτηση του Παχέκο, αν το κύριο στη ζωγραφική είναι το χρώμα ή το σχέδιο! «Το κύριο είναι το χρώμα», απάντησε.

Την αρχή του τη βλέπουμε πράγματι στα έργα του. Για να ζωγραφίσει το «Διεμερίσαντο τα ιμάτιά μου» στο Εσπόλιο του Τολέδο, συνέλαβεν αμέσως το θέμα σε χρώμα, στη μεγάλη κηλίδα της βύσσινης πορφύρας του Χριστού. Σ αυτή τη χρωματιστή ιδέα οραματίστηκε το «Μαρτύριο» και σα συνέπειές της σχέδιασε τις μορφές. Μα κι όταν βρεθούμε μπροστά στην «Ταφή του κόμητος του Οργκάζ», που είναι καθαυτό ένας άθλος της γραμμής, πάλι το χρώμα είν' εκείνο που μας κρατεί πρώτα απ όλα προσηλωμένους.

Το αριστούργημα τούτο μας εμφανίζεται αμέσως με τους εξαίσιους τεφρούς τόνους της ενδυμασίας του καλόγερου αριστερά και του εφημέριου δεξιά, σα δυο γερούς χρωματιστούς στύλους, που στηρίζουν τη σύνθεση ολόκληρη. Είναι οι τεφροί τόνοι του Γκρέκο. Κανένας δεν τους έφτασε. Βγήκαν ακηλίδωτοι από τη μυστηριώδη παλέτα του και λάμπουν σαν τον ολάργυρον αφρό της στάχτης που κάθεται στο κάρβουνο, όταν δεν τον τάραξε κανένα φύσημα και ακινητεί ώρα πολλή απάνω από τη σβησμένη φωτιά.

Το γνήσια ζωγραφικό που κυριαρχεί στη μεγάλη συμφωνία του Οργκάζ είναι, εκτός από τα λαμπρότατα και πρωτόφαντα μαύρα της ενδυμασίας των Τολεδάνων, οι μελωδίες των τεφρών τόνων. Ξεκινούν από τις δυο μορφές των ιερωμένων κι ανεβαίνουν στα σύννεφα τα κρεμάμενα απάνω από τις εικοσιτέσσερες κεφαλές των εκστατικών ιδαλγών, ώσπου γίνονται χιόνι, μόλις φτάσουν ψηλά στο κορυφαίο σημείο της γκλόριας, στο Χριστό, στην πηγή του φωτός. Μ' αυτά τα λόγια προσπαθώ να δώσω μια ιδέα της συμφωνίας της «Ταφής του Οργκάζ» και να δείξω πώς το έργο, το δίκαια ξακουσμένο για τα σχήματά του είναι κυρίως μια μεγάλη συμφωνία των φαιών, των αργυροκύανων τόνων του Γκρέκο. Ως τη στιγμή εκείνη κανένας απ του δασκάλους του Βενετσάνους δεν είχε βγάλει απ το στοιχείο του χρώματος τέτοιες δυνατότητες.

      Ζαχαρίας Παπαντωνίου

(Πρακτικά της Ακαδημίας Αθηνών, 1938)

Corpus Hypercubus

Το αριστούργημα του Salvador Dalí (1904-1989), Crucifixion (Corpus Hypercubus), 1954

Η ένωση του Θείου με το ανθρώπινο, της μεταφυσικής με την επιστήμη, σε έναν υποβλητικό πίνακα ο οποίος έχει περιγραφεί ως ένα από τα ωραιότερα έργα της σύγχρονης εποχής.

Ο Χριστός είναι σταυρωμένος και αιωρούμενος μπροστά από έναν υπερκύβο (έναν υποθετικό τετραδιάστατο κύβο ανεπτυγμένο στις τρεις διαστάσεις -όπως ζωγραφίζαμε στο σχολείο έναν δισδιάστατο κύβο, τον διπλώναμε στην 3η διάσταση και είχαμε έναν κανονικό κύβο). Το σώμα Του είναι το μόνο που συνδέει πια τον Εσταυρωμένο με τον γήινο κόσμο, η τρισδιάστατη προβολή του οποίου είναι κάτι απίστευτα μικρό μπροστά στην απεραντότητα της αδιανόητης για τα μάτια μας και το μυαλό μας 4ης διάστασης. Τα καρφιά, οι πληγές και το αίμα δεν φαίνονται, πιθανώς είναι «ρουφηφγμένα» στην απεραντοσύνη του ασύλληπτου θεϊκού κόσμου που εκτείνεται πέρα. Και η Γκαλά ως Μαρία Μαγδαληνή, ζωγραφισμένη με αναγεννησιακή λεπτομέρεια και δραματικότητα, κοιτάζει με παραίτηση το λατρεμένο σώμα και το πρόσωπο, που είναι πια αλλού.

      Ηλίας Οικονομόπουλος

«Πορτογαλικά σονέτα» της Ελίζαμπεθ Μπράουνινγκ

Συγγραφέας: Elizabeth Barrett Browning
Τίτλος πρωτοτύπου: Sonnets from the Portuguese
Είδος έργου: Ποίηση
1η έκδοση στην αγγλική γλώσσα: 1850
Ελληνικός τίτλος: Πορτογαλικά σονέτα και άλλα ποιήματα
Μετάφραση: Μαρία Υψηλάντη
Εκδόσεις: Στιγμή
Έτος έκδοσης: 2007

«Η τριλογία του Βερολίνου» του Φίλιπ Κερ

Με φόντο τη γερμανική πρωτεύουσα τη θυελλώδη εποχή του Β΄ Παγκόσμιου πολέμου, τρεις διαφορετικές σκοτεινές υποθέσεις συνθέτουν την Τριλογία του Βερολίνου, ένα από τα αριστουργήματα της νουάρ λογοτεχνίας.

Συγγραφέας: Philip Kerr
Τίτλος πρωτοτύπου: Trilogy of Berlin (τρία μυθιστορήματα με τίτλους March Violets, The Pale Criminal και A German Requiem)
Είδος έργου: Τρία αστυνομικά μυθιστορήματα
1η έκδοση στην αγγλική γλώσσα: 1993 (η συνολική έκδοση) και 1989, 1990 και 1991 τα επιμέρους έργα
Ελληνικός τίτλος: Η τριλογία του Βερολίνου: Οι Βιολέτες του Μάρτη, Ο χλομός εγκληματίας, Γερμανικό ρέκβιεμ
Μετάφραση: Αντώνης Καλοκύρης & Ντενίζ Ρώντα
Επιμέλεια: Αναστασία Παπασταθοπούλου
Εκδόσεις: Κέδρος
Έτος έκδοσης: 2012

Οι Βιολέτες του Μάρτη
Βερολίνο, 1936. Λίγο πριν από τη διεξαγωγή των Ολυμπιακών Αγώνων. Μια γκρίζα πόλη, με καταθλιπτικούς δρόμους κι ανέκφραστα πρόσωπα, παραδομένη στη βροχή και στα μεγαλεπήβολα σχέδια του Χίτλερ. Η τζαζ, τα καμπαρέ, η ευθυμία, η χαλαρότητα ανήκουν στο παρελθόν. Ο Μπέρνι Γκούντερ, πρώην αστυνομικός και νυν ιδιωτικός ντετέκτιβ, προσλαμβάνεται από τον εκατομμυριούχο Χέρμαν Σιξ προκειμένου να βρει ένα διαμαντένιο κολιέ που έχει κλαπεί. Το κόσμημα βρισκόταν στο χρηματοκιβώτιο της κόρης του Σιξ, η οποία μαζί με το σύζυγό της βρέθηκαν απανθρακωμένοι. Καθώς ο Μπέρνι ξεκινάει την έρευνά του, θα καταλάβει ότι η υπόθεση είναι πολύ πιο μπερδεμένη απ’ ό,τι φαίνεται...

Ο χλομός εγκληματίας
Βερολίνο, 1938. Η Γερμανία, υποταγμένη στη μεγαλομανία του Χίτλερ, φαίνεται έτοιμη να κατακτήσει τον κόσμο. Ο Μπέρνι Γκούντερ συνεργάζεται με την αστυνομία για την εξιχνίαση μιας σειράς αποτρόπαιων δολοφονιών με θύματα κορίτσια. Παράλληλα, αναλαμβάνει μια σημαντική υπόθεση εκβιασμού που αφορά στον ομοφυλόφιλο γιο της πάμπλουτης μεγαλοεκδότριας Λάνγκε. Με τον Χίτλερ στην εξουσία, η ομοφυλοφιλία του Ράινχαρντ Λάνγκε θα τον οδηγούσε σίγουρα σε κάποιο στρατόπεδο συγκέντρωσης...

Γερμανικό ρέκβιεμ
Βερολίνο, 1947. Η αυτοκρατορία του Χίτλερ έχει καταρρεύσει. Η Γερμανία θυμίζει πλέον ξεπεσμένη ντίβα, που μέσα στα ερείπια ενός ένδοξου παρελθόντος μετρά τις απώλειες του πολέμου: μισογκρεμισμένα κτίρια, κατεστραμμένοι δρόμοι, άνθρωποι-φαντάσματα του παλιού τους εαυτού με δελτίο τροφίμων στο χέρι. Ο Μπέρνι Γκούντερ ανακαλύπτει ότι η γυναίκα του τον απατά μ’ έναν Αμερικανό αξιωματικό. Ταυτόχρονα, αναλαμβάνει να βοηθήσει τον παλιό του συνάδελφο Έμιλ Μπέκερ, ο οποίος βρίσκεται φυλακισμένος στη Βιένη, κατηγορούμενος για το φόνο ενός Αμερικανού λοχαγού• ο Μπέρνι είναι αποφασισμένος να φύγει μακριά από την πόλη που τον πληγώνει, και με την προοπτική μιας παχυλής αμοιβής...

      (Από την παρουσίαση στο οπισθόφυλλο του βιβλίου)

Από τις «Εκλάμψεις» του Αρθούρου Ρεμπώ

Ο Ρεμπώ το 1866, σε ηλικία 12 ετών

Παιδική ηλικία (IV)

Είμαι ο άγιος, προσευχόμενος στο πλάτωμα, -καθώς τα ειρηνικά ζώα βόσκουν μέχρι τη θάλασσα της Παλαιστίνης.

Είμαι ο σοφός με τη σκυθρωπή πολυθρόνα. Τα κλαδιά και η βροχή πέφτουν με δύναμη στο τζάμι της βιβλιοθήκης.

Είμαι ο πεζοπόρος των μεγάλων δρόμων μέσα από τα δασάκια νάνους· η χλαλοή από τους υδροφράχτες σκεπάζει τα βήματά μου. Βλέπω για πολλήν ώρα τη μελαγχολική χρυσή αλισίβα της δύσης.

Θα μπορούσα να ήμουν το παρατημένο παιδί πάνω στον κυματοθραύστη που έφυγε στο πέλαγο, ο μικρός υπηρέτης που ακολουθεί τη δενδροστοιχία καθώς το μέτωπό του αγγίζει τον ουρανό.

Τα μονοπάτια είναι τραχιά. Οι λόφοι καλύπτονται από σπάρτο. Ο αέρας είναι ακίνητος. Πόσο τα πουλιά και οι πηγές είναι μακριά! Αυτό δεν μπορεί να είναι παρά το τέλος του κόσμου, προχωρώντας.

      (Μετάφραση: Αλέξης Ασλάνογλου. Για την έκδοση, βλ. εδώ)

«Ένα δικό σου δωμάτιο» της Βιρτζίνια Γουλφ

Συγγραφέας: Virginia Woolf
Τίτλος πρωτοτύπου: A Room of One's Own
Είδος έργου: Δοκίμιο
1η έκδοση στην αγγλική γλώσσα: Hogarth Press, London 1929
Ελληνικός τίτλος: Ένα δικό σου δωμάτιο
Μετάφραση: Σπάρτη Γεροδήμου
Εκδόσεις: Ερατώ
Έτος έκδοσης: 2021

**Γράφει ο Δημήτρης Φωτεινόπουλος

Το Ένα δικό σου δωμάτιο (A Room of One’s Own) είναι ένα εκτεταμένο δοκίμιο, βασισμένο σε δύο διαλέξεις που έδωσε η Βιρτζίνια Γουλφ τον Οκτώβρη του 1928 στη σχολή Arts Society του κολεγίου Νιούμαν και στην ODTAA του Γκίρτον, και δημοσιεύτηκε τον Σεπτέμβρη του 1929.

Πραγματεύεται τη σχέση των γυναικών με τη λογοτεχνία, ιδίως με το μυθιστόρημα. Εξετάζει τους οικονομικούς, τους κοινωνικούς, τους μορφωτικούς όρους στη ζωή ορισμένων από τις πιο αντιπροσωπευτικές γυναικείες φωνές της αγγλικής γραμματείας και παρακολουθεί πώς αιώνες προκαταλήψεων και καταπιέσεων κάθε μορφής στραγγάλιζαν και τη δική τους δημιουργικότητα και όσων γυναικών καταπιάστηκαν με τη γραφή.

Υποστηρίζει ότι η πνευματική ελευθερία και η συστηματική ενασχόληση των γυναικών με τη λογοτεχνία έχουν ως προϋποθέσεις την οικονομική άνεση και την ύπαρξη ενός δικού τους χώρου, ενός «δικού τους δωματίου» μέσα στο οποίο, ελεύθερες από ποικίλους περισπασμούς, θα στοχάζονται, θα ονειρεύονται και θα δημιουργούν.

Το βιβλίο αυτό συνιστά σταθμό στον αγώνα των γυναικών και, γιατί όχι, και των καλλιτεχνών εν γένει, για χειραφέτηση και διαμόρφωση αυτοδύναμης «προσωπικής» φωνής. Από τα πιο επιδραστικά του εικοστού αιώνα, από μία εξαίρετη συγγραφέα, από μια προικισμένη προσωπικότητα.

«Είμαστε κάτι...» - το καταφύγιο του Κώστα Καρυωτάκη (1896-1928)

Είμαστε κάτι ξεχαρβαλωμένες
κιθάρες. Ο άνεμος, όταν περνάει,
στίχους, ήχους παράφωνους ξυπνάει
στις χορδές που κρέμονται σαν καδένες.

Είμαστε κάτι απίστευτες αντένες.
Υψώνονται σα δάχτυλα στα χάη,
στην κορυφή τους τ’ άπειρο αντηχάει,
μα γρήγορα θα πέσουνε σπασμένες.

Είμαστε κάτι διάχυτες αισθήσεις,
χωρίς ελπίδα να συγκεντρωθούμε.
Στα νεύρα μας μπερδεύεται όλη η φύσις.

Στο σώμα, στην ενθύμηση πονούμε.
Μας διώχνουνε τα πράγματα, κι η ποίησις
είναι το καταφύγιο που φθονούμε.

      (Από τη συλλογή Ελεγεία και Σάτιρες, 1927)

«Αύριο θα μας λένε αλλιώς» του Πατρίσιο Προν

Μια γενιά, ένα μέρος και μια στιγμή, σε ένα περιβάλλον τόσο φριχτό όσο και γλυκά τερατώδες. Μια εξαιρετική ακτινογραφία της εποχής μας. (Babelia)

Συγγραφέας: Patricio Pron
Τίτλος πρωτοτύπου: Mañana tendremos otros nombres
Είδος έργου: Μυθιστόρημα
1η έκδοση στην ισπανική γλώσσα: Alfaguara, Barcelona, 2019
Ελληνικός τίτλος: Αύριο θα μας λένε αλλιώς
Μετάφραση: Μαρία Παλαιολόγου
Επιμέλεια: Αλέκα Πλακονούρη
Εκδόσεις: Ίκαρος
Έτος έκδοσης: 2020

Ζουν στη Μαδρίτη. Εκείνη είναι αρχιτέκτονας, φοβάται να κάνει μελλοντικά σχέδια και έχει επινοήσει την ύπαρξη ενός εραστή. Εκείνος γράφει δοκίμια, είναι πέντε χρόνια μαζί της και ποτέ δεν φαντάστηκε ότι μια μέρα θα ήταν και πάλι εργένης· βρίσκεται σε σύγχυση μπροστά στη νέα, ακατανόητη πραγματικότητα.

Στην είδηση του χωρισμού τους έρχονται οι φίλοι και οι συμβουλές τους, τις περισσότερες φορές φέρνοντας περισσότερες αμφιβολίες παρά λύσεις. Είναι η γενιά του Tinder, άνθρωποι που εξαλείφουν ο ένας τον άλλο με μια απλή κίνηση και σχεδόν όλοι τους καταλήγουν εκτεθειμένοι και απογοητευμένοι τελικά.

Ο χωρισμός ενός ζευγαριού αποκαλύπτει πολλά για τη χώρα, τη στιγμή, αλλά και την ίδια την ιδέα της συνύπαρξης. Και η ανάλυση της εποχής είναι σκληρή: γονείς που συνυπάρχουν από υποχρέωση, πειράματα προσωπικής ανάπτυξης που λειτουργούν σαν παραστάσεις χωρίς κοινό, τεχνολογία που διεισδύει στα πάντα, ακόμη και στην ιδιωτικότητα. Εκείνη κι Εκείνος, ήδη κοντά στα σαράντα, αρχίζουν να αποδέχονται τη νέα κατάσταση πραγμάτων χωρίς ρομαντικά δάκρυα, αλλά με μια μυστηριώδη νοσταλγία, που ενδεχομένως να τους επανασυνδέσει.

Ένα μεγάλο μυθιστόρημα για την αγάπη την εποχή των κοινωνικών δικτύων.

      (Από την παρουσίαση στο οπισθόφυλλο του βιβλίου)

Νέα κυκλοφορία - «Ιστορίες του κυρίου Κόινερ» του Μπέρτολτ Μπρεχτ

«Με τι ασχολείστε τώρα;» ρώτησαν τον κύριο Κόινερ.
Ο κύριος Κόινερ αποκρίθηκε:
«Κοπιάζω πάρα πολύ, ετοιμάζω το επόμενο λάθος μου».

Συγγραφέας:
Τίτλος πρωτοτύπου: Geschichten vom Herrn Keuner
Είδος έργου: Πεζογραφήματα
1η συγγραφή στη γερμανική γλώσσα: 1927-1956
Ελληνικός τίτλος: Ιστορίες του κυρίου Κόινερ
Μετάφραση: Πέτρος Μάρκαρης
Επιμέλεια: Βάσω Κυριαζάκου
Εκδόσεις: Κείμενα
Έτος έκδοσης: 2022

Για πρώτη φορά στην Ελλάδα, δημοσιεύεται η πλήρης σειρά των Ιστοριών του κυρίου Κόινερ, τις οποίες ο Μπρεχτ έγραφε από το 1927 έως το τέλος της ζωής του. Η έκδοση αυτή περιλαμβάνει Ιστορίες που ανακάλυψε ο Ελβετός ιδιοκτήτης του σπιτιού σε ένα μπαούλο στην αποθήκη με τα κατάλοιπα του Μπρεχτ. Τα κατάλοιπα αυτά ανήκουν στο Αρχείο Bertolt Brecht, γνωστό ως Χειρόγραφο της Ζυρίχης.

Όπως έχει σημειώσει ο μεταφραστής (και εισηγητής του Μπρεχτ στο ελληνικό κοινό) Πέτρος Μάρκαρης, «Οι Ιστορίες του κυρίου Κόινερ έχουν έναν κοινό άξονα: δείχνουν τη συμπεριφορά του ατόμου, του κυρίου Κόινερ εν προκειμένω, σε φαινόμενα της καθημερινής ζωής, και τις αντιδράσεις του απέναντι σε καθιερωμένες αντιλήψεις και καταστάσεις. […] Ο κύριος Κόινερ απαλλάσσει το άτομο από την αλλοτριωμένη ματιά του και το βοηθάει να δει το γεγονός, όχι σαν φυσικό, καθημερινό γεγονός, μα σαν κάτι αφύσικο, σαν αποτέλεσμα διαδικασιών που πηγάζουν από μια ταξική κοινωνία, προκαθορίζουν το γεγονός και το κατευθύνουν».

      (Από την παρουσίαση στο οπισθόφυλλο του βιβλίου)

«Μπαλλάντες καὶ ἄλλα ποιήματα» του Φρανσουά Βιγιόν

Συγγραφέας: François Villon
Τίτλος ελληνικής έκδοσης: Μπαλλάντες καὶ ἄλλα ποιήματα
Είδος έργου: Ποίηση
1η συγγραφή στη γαλλική γλώσσα: 15ος αιώνας
Μετάφραση: Μαρία Υψηλάντη
Εκδόσεις: Στιγμή
Έτος έκδοσης: 2010

Η διαμετρική αντίθεση των αισθημάτων της Άννας ντε Νοάιγ και του Ρόμπερτ Λιούις Στήβενσον για τον πρώτο «καταραμένο» ποιητή του σύγχρονου καιρού αντικατοπτρίζει την αντιφατικότητα της ιδιοσυγκρασίας που αναδύεται μέσα από μια γραφή γοητευτική για την ειλικρίνεια, τον σαρκασμό, την πικρία και την ευφυΐα της. Ο Francois de Montcorbier γεννήθηκε το 1431 σε μια φτωχή οικογένεια στο Παρίσι και τη μόρφωσή του ανέλαβε από νωρίς ο μακρινός συγγενής του Guillame de Villon, άνθρωπος των γραμμάτων, συναναστρεφόμενος την υψηλή κοινωνία, αν και δεν ήταν πλούσιος, και ιερέας του ναού Saint-Benoit-le-Betourne, κοντά στη Σορβόννη από το 1456 και ύστερα ο ποιητής χρησιμοποιεί το επίθετο του θετού του πατέρα. Χάρη σε αυτόν ο Φρανσουά ολοκλήρωσε τις πανεπιστημιακές σπουδές, που τον εφοδίασαν με προσόντα επαρκή για σταδιοδρομία στον ανώτερο κλήρο ή στη βασιλική διοίκηση, όμως ο χαρακτήρας του και οι περιστάσεις δεν θα επιτρέψουν μια τέτοια εξέλιξη. [...]

      (Από την εισαγωγή της έκδοσης)

«Η αστυνομία της μνήμης» της Γιόκο Ογκάουα

«Ακόµα κι αν εξαφανιστεί το χαρτί, οι λέξεις θα παραµείνουν». Καπέλο, κορδέλα, πουλί, τριαντάφυλλο…

Συγγραφέας: 小川 洋子 (Ogawa Yōko)
Τίτλος πρωτοτύπου: 密やかな結晶 (Hisoyaka na kesshō)
Είδος έργου: Μυθιστόρημα επιστημονικής φαντασίας
1η έκδοση στην ιαπωνική γλώσσα: Kodansha Ltd., 1994
Ελληνικός τίτλος: Η αστυνομία της μνήμης
Μετάφραση: Χίλντα Παπαδημητρίου
Επιμέλεια: Δημήτρης Αθηνάκης
Εκδόσεις: Πατάκης
Έτος έκδοσης: 2020

Σ’ ένα νησί χωρίς όνοµα, διάφορα πράγµατα χάνονται το ένα µετά το άλλο· αποφασίζεται να εξαφανιστούν από τη ζωή των ανθρώπων και όλοι οφείλουν να τα ξεχάσουν για πάντα. Όσοι δεν συµµορφώνονται κινδυνεύουν να συλληφθούν από την αστυνοµία της µνήµης.

Όταν µία νεαρή συγγραφέας ανακαλύπτει ότι ο επιµελητής της κινδυνεύει να συλληφθεί –επειδή εκείνος δεν ξεχνά και του είναι πολύ δύσκολο να κρύβει τις αναµνήσεις του–, θα κάνει τα πάντα για να τον σώσει. Μαζί, καθώς ο φόβος και η απώλεια σχηµατίζουν ασφυκτικό κλοιό γύρω τους, θα προσκολληθούν στη λογοτεχνία ως τον τελευταίο τρόπο διατήρησης του παρελθόντος. Τι θα γίνει όµως όταν αρχίσουν να εξαφανίζονται και τα βιβλία; Ποιος ξέρει τι θα εξαφανιστεί στη συνέχεια;

Η Αστυνοµία της µνήµης είναι ένα βιβλίο για τη δύναµη της µνήµης και το τραύµα της απώλειας, µια αλληγορική ιστορία, ένα αιχµηρό σχόλιο για τους σκοτεινούς κρατικούς µηχανισµούς παρακολούθησης και επιτήρησης.

      (Από την παρουσίαση στο οπισθόφυλλο του βιβλίου)

Νέα κυκλοφορία - «Ποιητική και πολιτική της αφήγησης» του Χούλιο Κορτάσαρ

Ο Χούλιο Κορτάσαρ είναι ευρέως γνωστός ως ένας από τους σημαντικότερους Λατινοαμερικανούς συγγραφείς, που με το μυθοπλαστικό τους έργο σφράγισαν την ιστορία της παγκόσμιας λογοτεχνίας. Πολύ λιγότερο γνωστό παραμένει, ωστόσο, το εκτενές δοκιμιακό / κριτικό του έργο, το οποίο, πλην της φιλολογικής του αρτιότητας, ξεχωρίζει για την υψηλή αισθητική του αξία, κάτι, μάλιστα, που έχει κάνει ορισμένους μελετητές να το τοποθετούν ανάμεσα στα κορυφαία δείγματα του δοκιμίου ως είδους.

Συγγραφέας: Julio Cortázar
Τίτλος ελληνικής έκδοσης: Ποιητική και πολιτική της αφήγησης.
Είδος έργου: Δοκίμια για τη λογοτεχνία
Μετάφραση - Πρόλογος: Κώστας Βραχνός
Επιμέλεια: Ειρήνη Λυδάκη
Διορθώσεις: Γιούλικα Σαμαρά
Εκδόσεις: Πανεπιστημιακές Εκδόσεις Κρήτης
Έτος έκδοσης: 2023

Η παρούσα έκδοση περιλαμβάνει πέντε κείμενα, τα οποία συμπυκνώνουν αλλά και αναπτύσσουν με τον πλέον αντιπροσωπευτικό τρόπο τις θεωρητικές αρχές του Αργεντινού συγγραφέα πάνω στα δύο βασικά αφηγηματικά είδη που κατεξοχήν διακόνησε, το διήγημα και το μυθιστόρημα, καθώς και στην εν γένει σχέση τους με την ιστορική, πολιτική και κοινωνική πραγματικότητα.

      (Από την παρουσίαση στο οπισθόφυλλο του βιβλίου)

Το περίφημο «Σονέτο 18» του Γουίλιαμ Σαίξπηρ

Πώς να σε πω — καλοκαιριάτικο πρωί;
Έχεις πιο εύκρατη μορφή, πιο ερασμία·
γνωρίζω ανέμους που κι ο Μάης φυλλορροεί,
τα καλοκαίρια έχουν πάντα προθεσμία.
Κάποτε καίει ο επουράνιος οφθαλμός
και της χροιάς του ο χρυσός συχνά θαμπώνει,
κάποιος μοιραίος του καιρού αναπαλμός
την ομορφιά της ομορφιάς απογυμνώνει.
Μα εσύ αιώνιο θα έχεις καλοκαίρι
κι η ομορφιά σου δεν θ' απαλλοτριωθεί,
δεν θα επαίρεται ο Άδης πως σε ξέρει
καθώς θα γράφεσαι στου χρόνου την πληθύ.
Όσο ζουν άνθρωποι και βλέπουν θα γυρίζουν
σ' αυτούς τους στίχους και ζωή θα σου χαρίζουν.

      (Μετάφραση: Διονύσης Καψάλης, από την έκδοση Ουίλλιαμ Σαίξπηρ, Εικοσιπέντε σονέτα, εκδόσεις Άγρα 1998)