Τίτλος πρωτοτύπου: Η καταγωγή της λύπης
Είδος έργου: Μυθιστόρημα
Επιμέλεια: Ελένη Κεχαγιόγλου
Εκδόσεις: Πατάκης
Έτος έκδοσης: 2021
**Γράφει ο Γιάννης Δρούγος
Αν δεν ήταν ένας από τους σημαντικότερους διηγηματογράφους μας, θα ήταν οπωσδήποτε ένας πολύ σημαντικός μας ποιητής, ξεχωριστός και ικανότατος στο να μετατρέπει τις ζοφερές στιγμές του βίου σε ποίηση ατόφια, ακριβή, αδαμάντινη, να λαξεύει τις λέξεις και να τις διαλέγει έπειτα προσεκτικά ώστε να στέκονται θαυμαστά η μια πλάι στην άλλη και να ψιθυρίζουν, στο ημίφως, για το φαρμάκι και το μέλι της μνήμης.
Ο λόγος για τον Ηλία Λ. Παπαμόσχο, μια ξεχωριστή περίπτωση τεχνίτη των ελληνικών γραμμάτων, τιμημένου με το Κρατικό Βραβείο Διηγήματος / Νουβέλας το 2016 για τη συλλογή διηγημάτων του Η αλεπού στη σκάλα και άλλες ιστορίες, από τις εκδόσεις Κίχλη. Έχοντας στο ενεργητικό του άλλες πέντε εξαιρετικές ανθολογίες διηγημάτων, με πιο πρόσφατη τη Μνήμη του ξύλου το 2019 από τις εκδόσεις Πατάκη, ο Παπαμόσχος επέστρεψε δυο χρόνια μετά με την πρώτη του μυθιστορηματική απόπειρα, Η καταγωγή της λύπης.
Πρωταγωνιστές σ' αυτό το -μικρής έκτασης- υποδειγματικό μυθιστόρημα είναι η μνήμη, η λύπη, ο άνθρωπος, η φύση, η οικογένεια, η ομορφιά και η σκληρότητα της επαρχίας και δυο δίδυμα αδέρφια: η ζωή και ο θάνατος.
Τόπος καταγωγής και διαμονής του συγγραφέα είναι η Καστοριά και είναι ο ίδιος τόπος που επιλέγει ως σκηνικό (όπως και σε προηγούμενα έργα του) της εξέλιξης της ιστορίας του ήρωά του, του Αλέκου, από την παιδική ηλικία ως την ωριμότητα, με χρήση ζηλευτής οικονομίας λόγου, πυκνότητας και πυρετού γραφής, εικόνων ειδυλλιακών και τραγικών και, κυρίως, ποιητικότητας.
Ο Αλέκος και η ιστορία της ενηλικίωσής του: τα παιδικά χρόνια, τα παιχνίδια, οι φίλοι, οι σκανταλιές, το κυνήγι με τον πατέρα, η σχέση με την οικογένεια, η σχέση εξάρτησης με τον νάρκισσο φίλο -με τα ατροφικά συναισθήματα- που δρα καταλυτικά για τον Αλέκο -ό,τι ανέβηκε κάποτε σε θρόνο, αποκαθηλώνεται σε μια στιγμή- και του δίνει ένα βήμα παραπέρα στη ζωή. Η εφηβεία, τα ερωτικά σκιρτήματα, ο κόσμος που δεν χωράει πια σε ένα φευγαλέο βλέμμα και αποκαλύπτεται κομμάτι κομμάτι, οι σπουδές στην Πάτρα, οι αδέξιες ερωτικές σχέσεις. Ο ξαφνικός θάνατος της μητέρας, πολύ πριν καν γεράσει, ουρανός που καταρρέει. Ο Αλέκος κάνει βουτιά στα πιο βαθιά νερά της θλίψης, οι πόλεις και οι τόποι μέσα του ερημώνουν, το μελάνι της καρδιάς της μάνας του είναι το μελάνι που θα γίνει για εκείνον γραφή, φως και θύμηση. Εγκαταλείπει τις σπουδές του, επιστρέφει στην Καστοριά, θέλει να γίνει συγγραφέας. Φεύγει για την Αθήνα και πάλι θα επιστρέψει στον γενέθλιο τόπο του. Ύστερα, έρχεται η ασθένεια του πατέρα, η ασθένεια της αδερφής του και ο θάνατός της, για να ακολουθήσει λίγο αργότερα και ο θάνατος του πατέρα. Οι απώλειές τους τον τσακίζουν. Η ζωή συνεχίζεται -όπως μπορεί να συνεχιστεί- οριοθετημένη από τον πόνο, από τη μνήμη για τους νεκρούς του, από την Καστοριά που τον αγκαλιάζει και τον γδέρνει ταυτόχρονα, γιατί είναι ο τόπος που έχει μνήμη, μυρωδιές, φωνές, παρούσες απουσίες πάνω στο χώμα που δίνει ζωή και την παίρνει πίσω.
Ο Αλέκος παντρεύεται και κάνει οικογένεια, έχει πια ένα σωσίβιο να μην τον πνίξει ολότελα η μαύρη θάλασσα της λύπης. Ώσπου έρχεται αντιμέτωπος με τη δική του ασθένεια, αναμετριέται με το τέλος και βγαίνει νικητής. Πριν, πάντα, μετά, η γραφή αναμμένο καντήλι μπροστά στις μορφές τον απόντων του.
Και η λύπη κατάγεται από την αρχή της κάθε πνοής, από την κατοπινή έκρηξη της κάθε απώλειας και των παντοτινών αποχωρισμών. Η λύπη έχει τον ήχο της σκάλας σε έρημο σπίτι που τρίζει κι αναστενάζει για τα σώματα και τα βήματα που την περπάτησαν κάποτε. Η καταγωγή της λύπης προέρχεται από τα φωτογραφικά στιγμιότυπα εκείνων που έφυγαν και από την ενοχή της επιβίωσης όσων έμειναν πίσω, έρημοι, μισοί, άδεια σπίτια.
Σε μια παπαδιαμαντική ατμόσφαιρα, ο σπουδαίος Ηλίας Λ. Παπαμόσχος συνθέτει ένα lamento για «ό,τι λείπει αλλά λάμπει», χτίζει λέξη λέξη έναν άγιο τόπο / ξωκλήσι / καταφύγιο της μνήμης.
Ένα αριστουργηματικό αυτοβιογραφικό μυθιστόρημα, σπουδή και μελέτη για τα δώρα της οδύνης και για τον θάνατο. Που γεννά ζωή.
Δεν υπάρχουν σχόλια:
Δημοσίευση σχολίου