Τίτλος πρωτοτύπου: La fin de Smyrne: du cosmopolitisme aux nationalismes
Είδος έργου: Ιστορία
1η έκδοση στη γαλλική γλώσσα: CNRS Editions, Paris 2005
Ελληνικός τίτλος: Σμύρνη: Από τον κοσμοπολιτισμό έως τους εθνικισμούς
Μετάφραση: Μαρία Μαλαφέκα
Επιμέλεια: Ευφροσύνη Μπέλλου
Εκδόσεις: Κέδρος
Έτος 2ης (παρούσας) έκδοσης: 2007 (1η έκδοση 2005)
**Γράφει ο Σπύρος Ιλαντζής
Χημικός, εκπαιδευτής ΕΦΕΤ, oμοσπονδιακός μαιτρ σκακιού
Η Σμύρνη, στα μέσα του 19ου και στις αρχές του 20ού αιώνα εντυπωσιάζει με τον θεαματικό κοσμοπολιτισμό της. Προάγγελος της πολυπολιτισμικότητας, αρχέτυπο της τόσο επίκαιρης σήμερα παγκοσμιοποίησης, συγκεντρώνει στους κόλπους της πολλές εθνοτικές ομάδες από την Ευρώπη, τα Βαλκάνια και την Εγγύς Ανατολή. Σταυροδρόμι λαών, θρησκειών, ιδεών, πολιτισμών. Πρότυπο πνευματικής άνθησης, οικονομικής ευμάρειας και κοινωνικής προόδου. Κάτω όμως από την αστραφτερή επιφάνεια, σιγοβράζουν οι κοινωνικές αντιθέσεις, τα εθνικά πάθη και τα θρησκευτικά μίση. Αυτά όλα θα υποδαυλιστούν από συγκεκριμένες ομάδες και τελικά θα επέλθει η Καταστροφή…
Στο βιβλίο αυτό, ο ερευνητής και συγγραφέας Hervé Georgelin (διδάκτωρ Ιστορίας και Πολιτισμών στο Έcole des Hautes Έtudes et Sciences Sociales και λέκτορας του Τμήματος Τουρκικών και Ασιατικών Σπουδών του ΕΚΠΑ) μελετά από ιστορική και θεματική άποψη την κοινωνική ζωή και την καθημερινότητα στην οθωμανική Σμύρνη.
Στο 1ο μέρος (Μια μη εθνική επικράτεια: πολύχρωμη συγκατοίκηση) παρουσιάζεται η ιστορία της πόλης και της ευρύτερης περιοχής από τα αρχαία χρόνια, με σημαντικούς σταθμούς την κατάκτηση του Μεγάλου Αλεξάνδρου, τη βυζαντινή περίοδο, τη μουσουλμανική κατάκτηση της Μικράς Ασίας, τη μετανάστευση Εβραίων και Αρμενίων. Αναδεικνύεται η ταυτόχρονη και διαρκής παρουσία διαφόρων πληθυσμών στην ευρύτερη Σμύρνη. Στη συνέχεια, καταγράφεται η εθνοτική και θρησκευτική ταυτότητα των κατοίκων της: στις αρχές του 20ού αιώνα, η Σμύρνη αριθμεί περίπου 300.000 κατοίκους, από τους οποίους 245.000 είναι Οθωμανοί υπήκοοι (90.000 μουσουλμάνοι, 110.000 Έλληνες, 30.000 Εβραίοι και 15.000 Αρμένιοι) και 55.000 ξένοι που έχουν εγκατασταθεί εκεί (κι εδώ η πλειονότητα είναι Έλληνες -30.000- ενώ υπάρχουν και 10.000 Ιταλοί, 2.000 Γάλλοι, 1.200 Βρετανοί…) Γίνεται αναφορά στις εθνοθρησκευτικές κοινότητες και τις αντίστοιχες συνοικίες: την ελληνική, την παλιά φράγκικη, την αρμένικη, την εβραϊκή, την τούρκικη και μουσουλμανική.
Στο 2ο μέρος (Το Σχολείο στη Σμύρνη: Η καλλιέργεια της εσωστρέφειας), το βιβλίο εστιάζει στο ζήτημα της εκπαίδευσης στην πολυπληθυσμική πολιτεία. Η δράση του οθωμανικού κράτους περνά από την αρχική αδιαφορία (για τα παιδιά των Οθωμανών η φοίτηση στο σχολείο δεν ήταν υποχρεωτική!) στον όλο και πιο πιεστικό έλεγχο, που εκδηλώνεται μετά το 1912. Παρουσιάζονται τα σύγχρονα για την εποχή δυτικά σχολεία, γαλλικά, αγγλικά, αμερικάνικα και η επίδρασή τους στη σμυρνιώτικη κοινωνία. Επίσης, τα ελληνικά, ως βασικός μηχανισμός παροχής ελληνικής παιδείας: η φημισμένη Ευαγγελική Σχολή (ιδρύθηκε το 1733!), το Παιδαγωγείο της οικογένειας Ισηγόνη (ιδρύθηκε το 1851), η Σχολή Αρώνη (1854), το Ομήρειον Παρθεναγωγείο (1881).
Το 3ο μέρος (Διασκέδαση, ιδιωτική ζωή, ψυχαγωγία, συναναστροφές) είναι αφιερωμένο στις ελεύθερες δραστηριότητες των κατοίκων. Μαθαίνουμε πώς γιορτάζονταν οι συλλογικές εορτές (τα πανηγύρια, το καρναβάλι, το Ορθόδοξο Πάσχα, τα Χριστούγεννα, το Ραμαζάνι), πώς διασκέδαζαν οι Σμυρνιοί (στο καφενείο, στο τραπέζι του φαγητού, στους χορούς, στη βόλτα στην προκυμαία) και πώς απολάμβαναν τα θεάματα (στον εκκολαπτόμενο αθλητισμό, στο θέατρο, στον κινηματογράφο -που φτάνει στην πόλη ήδη το 1908!)
Τα ζοφερά «σύννεφα» της συγκατοίκησης των διαφορετικών εθνοτικών ομάδων γίνονται φανερά στο 4ο μέρος (Τα μιλέτια στην πολιτική ζωή: Είναι δυνατή η συμβίωση;), όπου διαβάζουμε για την πολιτική οργάνωση των διαφόρων εθνικών κοινοτήτων, την όλο και πιο προβληματική σχέση τους με την τοπική διοίκηση και την κεντρική εξουσία, την επαναφορά του Οθωμανικού Συντάγματος, το 1908, υπό την πίεση των Νεότουρκων, τον απόηχο της σφαγής των Αρμενίων της Κιλικίας (ξεκίνησε τον Απρίλιο του 1909, με τουλάχιστον 30.000 νεκρούς), το προαναγγελθέν τέλος του «Γκιαούρ Ιζμίρ» (της «Σμύρνης των απίστων»).
Τέλος, στο 5ο μέρος (Αιματηρός επίλογος) εξιστορείται (σύντομα) το τραγικό τέλος που επήλθε με την Καταστροφή της Σμύρνης. Παρουσιάζονται τα κενά της ιστοριογραφίας, η προσέγγιση των δυτικών και το τέλος του λεβαντίνικου κοσμοπολιτισμού.
Ο συγγραφέας έχει μελετήσει γαλλικά, βρετανικά, γερμανικά, αυστριακά, ελληνικά και αρμένικα διπλωματικά αρχεία, γραπτά τεκμήρια από πολλές πηγές, ενώ χρησιμοποίησε και διηγήσεις από Έλληνες και Αρμένιους παλαιούς κατοίκους της Σμύρνης, και ιδιαίτερα τα αρχεία προφορικής παράδοσης του Κέντρου Μικρασιατικών Σπουδών Αθηνών.
Είναι ένα εμβριθές και τεκμηριωμένο βιβλίο, που βοηθά τον αναγνώστη να καταλάβει τα βαθύτερα αίτια, σε θρησκευτικό, εθνικό, κοινωνικό, οικονομικό επίπεδο που οδήγησαν στο τέλος μιας μακραίωνης -όχι εύκολης, αλλά πετυχημένης- συνύπαρξης πολλών και διαφορετικών εθνοτικών ομάδων στη Σμύρνη μέχρι το 1922.
Δεν υπάρχουν σχόλια:
Δημοσίευση σχολίου