«Μελέτη περί των ατσιγγάνων και της γλώσσης αυτών» του Αλέξανδρου Πασπάτη

Φαίνεται δύσκολο να πιστέψει κανείς ότι κατά τα μέσα του 19ου αιώνα θα υπήρχαν πολλοί Έλληνες με τα απαραίτητα επιστημονικά εφόδια για να πραγματοποιήσουν μια πρωτοποριακή γλωσσολογική έρευνα, σε μια εποχή μάλιστα που η συγκριτική γλωσσολογία έκανε διεθνώς τα πρώτα της διστακτικά βήματα. Κι όμως, αυτό ακριβώς συμβαίνει εδώ με τον Αλέξανδρο Πασπάτη (1814-1891), ιατρό κατ' επάγγελμα, γνώστη πολλών γλωσσών αλλά και ιστορίας, αρχαιολογίας και γλωσσολογίας.

Ο Αλέξανδρος Πασπάτης γεννήθηκε στη Χίο το 1814. Μετά την καταστροφή και τη σφαγή του 1822 ο μικρός Αλέξανδρος αιχμαλωτίστηκε από τους Τούρκους για να πουληθεί σε σκλαβοπάζαρο, όμως η μητέρα του μπόρεσε να τον εντοπίσει και να τον εξαγοράσει. Η οικογένεια κατέφυγε αρχικά στη Μάλτα και κατόπιν ο Αλέξανδρος, με μια αποστολή δώδεκα παιδιών και μετά από ταξίδι 120 ημερών, βρέθηκε στη Βοστώνη φιλοξενούμενος στο σπίτι του Marshall P. Wilder. Τον σπούδασαν εκεί και αποφοίτησε το 1831 από το κολλέγιο Amherst, από το οποίο, σύμφωνα με όσα έχουν γραφεί, δύσκολα βρέθηκε αξιότερος απόφοιτος. Αμέσως μετά επέστρεψε στην Ευρώπη και σπούδασε ιατρική στα Πανεπιστήμια του Παρισιού και της Πίζας. Το 1840 βρέθηκε στην Κωνσταντινούπολη όπου άσκησε την ιατρική μέχρι το 1879 που συνταξιοδοτήθηκε. Πήγε τότε στην Αθήνα και έζησε εκεί ως τον θάνατό του το 1891.

Στο αρχείο αποφοίτων του Κολλεγίου Amherst, αναφέρονται τα εξής για τον Πασπάτη: «Ένας βαθύς και ακριβής σπουδαστής, σχεδόν απαράμιλλη αυθεντία στην βυζαντινή ιστορία και αρχαιολογία, και επιφανής γλωσσολόγος. Γνώστης δεκαέξι γλωσσών, με λογοτεχνική παραγωγή κυρίως στα αγγλικά, γαλλικά και ελληνικά».

Η δράση του Πασπάτη στην Κωνσταντινούπολη δεν περιορίστηκε στην ιατρική. Το 1861 ίδρυσε, μαζί με άλλους πέντε ανθρώπους των γραμμάτων τον Φιλολογικό Ελληνικό Σύλλογο, που πολύ γρήγορα απέκτησε χιλιάδες μέλη και ίδρυσε σχεδόν διακόσια σχολεία στην Οθωμανική Αυτοκρατορία μέχρι τη μικρασιατική καταστροφή.

Το συγγραφικό του έργο ήταν πολύ σημαντικό και πολύπλευρο. Θα δούμε μερικά από τα έργα του (στις περισσότερες περιπτώσεις μπορεί κανείς να κάνει κλικ πάνω στο έργο για να το βρει ψηφιοποιημένο):
- Υπόμνημα περί του γραικικού νοσοκομείου των Επτά Πύργων (1862)
- Etudes sur les Tchinghianes ou Bohemiens de l'Empire Ottoman (1870)
- Βυζαντιναί μελέται (1877)
- Remarks on the revised version of the New Testament (1883)
- Τα Βυζαντινά Ανάκτορα και τα πέριξ αυτών Ιδρύματα (1885)
- Το Χιακόν γλωσσάριον (1888)
- Πολιορκία και Άλωσις της Κωνσταντινουπόλεως υπό των Οθωμανών (1890)

Η μελέτη για την γλώσσα των τσιγγάνων δημοσιεύθηκε το 1857 και είναι από τα πρώτα του έργα, ίσως το πιο πρωτότυπο στη σύλληψή του. (Η. Ο.)

Συγγραφέας: Αλέξανδρος Πασπάτης
Τίτλος πρωτοτύπου: Μελέτη περί των ατσιγγάνων και της γλώσσης αυτών
Είδος έργου: Συνοπτική παρουσίαση της τσιγγάνικης γλώσσας
1η έκδοση: Περιοδικό Πανδώρα, 1857
Πρόλογος στην παρούσα έκδοση: Γιάννης Μηλιός
Εκδόσεις: Εκάτη
Έτος έκδοσης: 1995






Η μελέτη αυτή τοποθετείται σε μια εποχή κατά την οποία έχει πλέον λυθεί οριστικά και με επιστημονικό τρόπο το ζήτημα της προέλευσης των τσιγγάνων και της γλώσσας τους. Έχουν ανασκευαστεί οι απόψεις που τους ήθελαν προερχόμενους από την Αίγυπτο, και έχει αποδειχθεί ότι οι ρίζες τους βρίσκονται στην Ινδία, ενώ η γλώσσα τους, από την οποία παρήχθησαν στη συνέχεια μια σειρά από διαφορετικές διαλέκτους, είναι θυγατρική της σανσκριτικής και συγγενής των νεοϊνδικών χιντί και παντζάμπι [...] Στο πλαίσιο αυτό ο Πασπάτης μελετάει την «τουρκογύφτικη» διάλεκτο των τσιγγάνων που κατοικούσαν στις συνοικίες Εϊβάν Σεράι και Σουλού Κουλέ της Κωνσταντινούπολης, καθώς και στην Ανατολική Θράκη,

(Απόσπασμα από τον πρόλογο)