«Οι μεγάλοι προκάτοχοί μου - Βιβλίο 1» του Γκάρυ Κασπάροβ

 
   Συγγραφέας: Гарри Кимович Каспаров
   Τίτλος αγγλικής έκδοσης: My Great Predecessors - Part I
   Είδος έργου: Ιστορία του σκακιού
   1η έκδοση στην αγγλική γλώσσα: Everyman Chess, 2003
   Ελληνικός τίτλος: Οι μεγάλοι προκάτοχοί μου - Βιβλίο 1
   Μετάφραση - Επιμέλεια - Διορθώσεις: Στράτος Κακαδέλλης
   Εκδόσεις: Κέδρος
   Έτος έκδοσης: 2006




Δεν χρειάζεται να είναι κανείς σκακιστής για να γνωρίζει τον Γκάρυ Κασπάροβ. Ένας από τους ισχυρότερους παίχτες όλων των εποχών -αν όχι ο ισχυρότερος- έχει καταφέρει με το εκπληκτικό του παιχνίδι και την πολύπλευρη προσωπικότητά του να κάνει γνωστό το σκάκι στα πέρατα του κόσμου. Παγκόσμιος πρωταθλητής για πολλά χρόνια, συγγραφέας, πολιτικός ακτιβιστής και πολλά άλλα, είναι ο καλύτερος διαφημιστής του παιχνιδιού.

Το μνημειώδες έργο του Οι μεγάλοι προκάτοχοί μου αποτελείται από πέντε τόμους και γράφτηκε μέσα στην τριετία 2003-2006. Σκοπός του είναι να κάνει μια ανασκόπηση της ιστορίας του σκακιού μέσα από τη σκακιστική πρακτική των προκατόχων του παγκόσμιων πρωταθλητών και των ιδεών που πρόσφερε ο κάθε ένας στην εξέλιξη του παιχνιδιού. Αλλά όχι μόνο αυτό. Εκτός από αναρίθμητες παρτίδες των συγκεκριμένων παιχτών, τους τοποθετεί μέσα στο εκάστοτε ιστορικό, κοινωνικό και πολιτιστικό τους πλαίσιο, για να δείξει τελικά ότι η εξέλιξη σε οποιονδήποτε τομέα δεν είναι ποτέ άσχετη με τις συνθήκες που επικρατούν. Ίσως το σκάκι, όπως η τέχνη, όπως η μουσική και η λογοτεχνία, να ξεφεύγει λίγο από αυτόν τον κανόνα και να μας δείχνει ότι η ανθρώπινη μεγαλοφυΐα δεν μπορεί να μπαίνει πάντα σε πλαίσια.

Το σκάκι, αν και η γέννησή του προσδιορίζεται κάπου στην Περσία ή στην Ινδία πριν από 1500 περίπου χρόνια, με τη μορφή που παίζεται σήμερα δημιουργήθηκε ουσιαστικά στην Ισπανία του 15ου αιώνα. Οι πρώτοι κορυφαίοι παίχτες ήταν Ισπανοί. Από την εποχή της Αναγέννησης μέχρι και τις αρχές του 18ου αιώνα τη σκυτάλη πήραν οι Ιταλοί κι είναι δύσκολο να βρει κανείς κάποιον κορυφαίο σκακιστή που να μην έχει γεννηθεί σ' αυτή τη χώρα. Τον 18ο αιώνα όμως μέχρι και το 1840 κυριαρχούν οι Γάλλοι. Κατά τα μέσα του αιώνα ακολουθούν οι Γερμανοί με πρωτεργάτη και απολύτως κορυφαίο τον Άντερσεν. Είναι η εποχή του «σκακιστικού ρομαντισμού». Οι μεγάλοι σκακιστές της εποχής διακατέχονται από ένα πνεύμα πάθους, ιλιγγιώδους δημιουργικότητας, αστείρευτης φαντασίας και κυριαρχίας του πνεύματος πάνω στην ύλη. Παίζονται επιθετικές παρτίδες, γεμάτες συνδυασμούς και θυσίες, όπου η ισχυρότερη πλευρά τοποθετεί την ομορφιά στην κορυφή των επιδιώξεών της και δεν την απασχολεί ούτε η ήττα.

Ένας διάττοντας αστέρας περνάει λίγο πριν το 1860 από την Ευρώπη. Έχοντας κατατροπώσει όλους τους παίχτες της χώρας του, ο εικοσάχρονος Αμερικανός Πώλ Μόρφυ έρχεται στην Ευρώπη για να βρει αντιπάλους του μεγέθους του. Κανείς δεν είναι ικανός να τον σταματήσει, ούτε ο μεγάλος Άντερσεν, ο οποίος ιπποτικά αναγνωρίζει την ανωτερότητα του αντιπάλου του. Η σκακιστική ιδιοφυΐα σε αποθέωση. Ο Μόρφυ όμως γυρίζει στην πατρίδα του και -μέσα στη χρησιμοθηρική αμερικανική πραγματικότητα- χάνει σιγά σιγά την επαφή του με το παιχνίδι.

Τότε μπαίνει στο προσκήνιο η «γερμανική μηχανή». Ο Αυστριακός Στάινιτς συγκεντρώνει τις παρτίδες όλων των μεγάλων σκακιστών μέχρι και την εποχή του και δημιουργεί την πρώτη ολοκληρωμένη σκακιστική θεωρία. Εκπληκτικός παίχτης και ο ίδιος, νικάει τον Άντερσεν και γίνεται το 1886 ο πρώτος παγκόσμιος πρωταθλητής. Δεν διστάζει να παίζει με τους πάντες, δεν φοβάται την ήττα και κάθε παρτίδα του είναι γι' αυτόν ευκαιρία να δοκιμάζει τις ιδέες του στην πράξη. Πεθαίνει μέσα σε απόλυτη ένδεια το 1900 χωρίς να καταθέσει τα όπλα μέχρι την τελευταία στιγμή.

Ο Γερμανός μαθηματικός και φιλόσοφος Λάσκερ είναι αυτός που τον νικάει και τον διαδέχεται το 1894. Αφιερώνει πολύ λιγότερο χρόνο στο ίδιο το παιχνίδι από ό,τι ο προκάτοχός του και ασχολείται περισσότερο με τη μελέτη του και με τα προσωπικά του ενδιαφέροντα. Είναι όμως ισχυρότερος από όλους τους παίχτες της εποχής του, κρατάει τον τίτλο μέχρι το 1921 και δεν σταματάει ούτε αυτός να αναμετράται με τους πολύ νεώτερους αντιπάλους του μέχρι τον θάνατό του είκοσι χρόνια αργότερα.

Ο επόμενος, τρίτος στη σειρά παγκόσμιος πρωταθλητής, είναι ο Κουβανός Καπαμπλάνκα. Ιδιοφυής παίχτης, παιδί-θαύμα, παίζει σκάκι σαν να έχει γεννηθεί γι' αυτό. Η απλότητα του παιχνιδιού του, οι κρυστάλλινες παρτίδες του, η φαινομενική ευκολία με την οποία κέρδιζε, αλλά και το γεγονός ότι ήταν ένας μάλλον ωραίος άντρας, ευχάριστος στις παρέες, μπον βιβέρ και αγαπημένος των γυναικών, τον έχουν καταστήσει έναν από τους πιο ενδιαφέροντες και αγαπητούς παίχτες που πέρασαν ποτέ από τα 64 τετράγωνα.

Το 1927 ένας ορμητικός Ρώσος, γεμάτος φαντασία, ιδέες και τρομακτική ισχύ, ο τρομερός Αλιέχιν, εκθρονίζει τον Καπαμπλάνκα και βάζει τις βάσεις για τη μετέπειτα απόλυτη κυριαρχία των Ρώσων στο σκακιστικό στερέωμα. Ο ίδιος δεν ανήκει στη Ρωσική (ή Σοβιετική, καλύτερα) σχολή. Αντίθετος με το σοβιετικό καθεστώς, έχει ήδη καταφύγει στην Ευρώπη και το αστέρι του λάμπει εκεί. Θα παραμείνει παγκόσμιος πρωταθλητής μέχρι τον θάνατό του το 1946, με μια μικρή διακοπή ανάμεσα στα 1935 και 1937, που χάνει τον τίτλο από έναν άλλο μαθηματικό, τον Ολλανδό Όυβε.

Το βιβλίο αυτό, μετά από ένα ικανοποιητικό πέρασμα στην ιστορία του σκακιού μέχρι και το 1ο Παγκόσμιο Πρωτάθλημα, ασχολείται με τους τέσσερις αυτούς μεγάλους προκατόχους του Κασπάροβ: τον Στάινιτς, τον Λάσκερ, τον Καπαμπλάνκα και τον Αλιέχιν. Οι 600 περίπου σελίδες του προσφέρουν άφθονο ιστορικό και βιογραφικό υλικό, καθώς και πολλές, πάρα πολλές παρτίδες. Συστήνεται χωρίς δεύτερη κουβέντα.

Η. Ο.